“Poema e ikjes”, libri i vonuar në kohën e duhur

Poeti Aqif Hysa sjell për lexuesin një vëllim poetik, që i ngjan një përsiatjeje pa kohë, ku secili mund të gjejë një pjesë të shpirtit të tij. Këto vargje janë një klithmë vuajtje të thellë, trishtim shpirtëror, pasi gjithkush nisej drejt të panjohurës, pa pasur idenë se çfarë e priste përtej, se cili do të ishte fati i shënjuar i tij. Dashuria e poetit është sa frymëzuese, e dashur, e plotë aq dhe shpirt gërryese, e pakapshme, tradhtare

Poezia është bijë e shpirtit. Kjo thënie është mjaft e dashur për poetin Aqif Hysa, i cili procesin e krijimit e sheh si procesin e lindjes, e sjelljes në jetë të një krijese të re. Ndërsa fëmija ngjizet brenda trupit të femrës, merr formë, zhvillohet e pastaj lind, poezia krijohet në shpirt, merr atje trajtë, pasurohet me lëndë jetësore e pastaj në një moment shpërthen e del jashtë si një klithmë e papërmbajtshme. Vëllimi poetik i Hysës vjen pikërisht i tillë, si një klithmë shpirti, si një rrëfim njerëzor, si një ikje plot dhimbje e trishtim, si një brengë që s'të ndahet e që të ndjek për t'u rikthyer. Ndër tetë ciklet e vëllimit poetik ai i ikjes është ndoshta më i dhimbshmi, më prekësi. Janë vite që përkojnë me ikjen masive të shqiptarëve, me ikjen e vetë Hysës në vend të huaj, një ikje kolektive e detyruar, jo e dëshiruar. 

Shumë po ikin e pak po mbeten….ka mërmëritur

ai që mustaqet përkëdhelte. Pastaj ka heshtur.

Fjalët

në grykë i kanë mbetur.

Në det të hapur jemi, nën qiell të hapur

Këto vargje janë një klithmë vuajtje të thellë, trishtim shpirtëror, pasi gjithkush nisej drejt të panjohurës, pa pasur idenë se çfarë e priste përtej, se cili do të ishte fati i shënjuar i tij. Megjithatë, vetë Hysa, ikjen nuk e sheh vetëm fizike, por një ikje më të thellë, një ikje gjithnjë e më e largët nga pika e startit, nga skaji ku filloi jeta dhe një afrim gjithnjë e më prezent drejt shuarjes, vdekjes. Njeriu është në ikje të vazhdueshme, vetë jeta është e tillë e këtë askush nuk mund ta ndryshojë. 

…..gjer dje të gjithë e dinin që isha këtu

sot, pakkush mund ta dijë që s'jam më

megjithëse vjedhurazi s'kam ikur

po ti mos i thuaj gjë kurrkujt

……megjithëse vdekja sekret nuk mbahet

                            (Një ditë pasi të kem ikur)

"Poema e ikjes" e poetit Aqif Hysa është libri i vonuar për të mos ardhë në kohë të gabuar, është libri i ikjeve për me u rikthye, libri i rikthimit për me mbetë….",- thotë Adem Istrefi për poezinë e poetit shijakas. Kur ka ikje ka njëherësh dhe rikthim, ka largim, por ka mall, ka arratisje por në të njëjtën kohë ka një brerje të brendshme që të shtyn të kthehesh pas, të gjesh gjurmët e tua, origjinën tënde, identitetin tënd. Nëse vite më parë kishte një arrati kolektive nga një perspektivë shpresëhumbur, tani ka një rikthim tek rrënjët e tua, një thirrje e brendshme të shkund, të ulëret që ta dëgjosh, e ti, dashur padashur, kthen sytë pas, drejt asaj që ke lënë prapa dikur e i afrohesh sërish, por tashmë i djegur prej mallit. I kthehesh për t'iu bindur thirrjes shpirtërore që më fort se çdo gjë të përket, ashtu si ti i përket asaj. 

Ndërsa poezitë e ikjes janë të përqendruara sidomos në periudhën kohore, që përkon me largimet masive të shqiptarëve drejt perëndimit, drejt civilizimit, plotësimit të vetvetes, poezitë e dashurisë janë të kudondodhura. Ashtu siç thotë vetë Hysa,- "dashuria është ndjenja më universale, që njeriu përcepton në këtë botë". Dashuria e tij është sa frymëzuese, e dashur, e plotë aq dhe shpirt gërryese, e pakapshme, tradhtare. "Po dashurinë, kurrë se mësova përmendësh dashurinë...",- shkruan Hysa. Ajo është sa e njëjtë aq dhe e ndryshme, aq shkatërruese sa dhe e përsosur, është një emocion që buron nga shpirti e po aty rikthehet për t'u rigjallëruar, për të mjekuar plagët që të nisë sërish fluturimin. Në poezitë e Hysës, dashuria nuk vjen thjesht fizike, një nevojë e çastit, një shfrim hormonesh në një moment ekstaze, por është shumë më tepër. "Ajo dhe njeriun e thjeshtë e bën poet",- thotë ai. Dhe vërtet njeriu kur dashuron e ndjen më shumë poezinë, bëhet më i brishtë, më i thyeshëm, është më afër saj. 

…. në dashurinë time

të dashuruarit ftoj

vetëm dashuritë

mund ta përsosin botën…

E pra kjo është magjia që të fal dashuria, ndonëse disa herë është tradhtare, e largët, e paarrirë, ikanake. Dashuria nuk ka formulë, është një ekuacion pa zgjidhje, por ajo gjithmonë ngjall ndjenja, e bën njeriun më të mirë dhe bashkë me njeriun dhe botën. 

Por nuk mjafton të biesh në dashuri për t'u bërë poet. Ose më mirë gjithkush lind poet, por ndarja bëhet më pas. Jo kushdo ka virtuozitetin për të dirigjuar një orkestër. Pasi poeti sipas Hysës është një dirigjent që duhet të krijojë harmoninë mes veglave muzikore të shpirtit, të vendosë rregull mes morisë së emocioneve, për të krijuar në fund një esencë, një universalitet që shkon drejt një kohe pa kohë, drejt një kohe ekstrakt dhe substrakt njëkohësisht. "Gjithçka është thënë,- thotë Hysa,- aq sa ne rrotullohemi gjithnjë rreth asaj që tashmë është shkruar me shkronja të arta, rreth asaj filozofie që përbën boshtin e shpirtit të njeriut". Për të mos rënë në përsëritje secili krijues mundohet të sjellë diçka të re. Shumë pak e arrijnë këtë gjë, prandaj poetë të mirëfilltë ka shumë pak". 

Kur shfleton librin e Hysës, kur rrëmbehesh nga poezitë e tij, të duket se koha ndalet. Megjithëse në 200 faqet e librit përfshihen poezi që i përkasin një kohëzgjatjeje gati 30 vjeçare, brezi kohor është i padukshëm. Koha është shumë fluide, rëndësi ka çasti, momenti, përjetimi, por jo konotacioni kohor.    

Për të vizatuar hënëza puthjesh mbi supin tënd

ai lëmsh i ndritshëm s'duhet fare, as trillet e fjalëve

mjaftojnë ca re puplore, një pemë e kërrusur në muzg

dhe ca zogj të humbur udhës, si unë,

në kërkim

të valëve

                          (Për të vizatuar kapelen e hënës)

Kjo poezi, që mbyll vëllimin poetik, është e fundit edhe për nga koha e krijimit. Hysa thotë se e kishte mbyllur librin, ia kishte dërguar komplet materialin botuesit, por në një moment të fundit ndjeu se jo gjithçka ishte thënë, kishte akoma një frymëzim që po e linte atë në gjendjen pezull, që po tentonte t’i dilte nga kraharori. Prandaj u ul dhe shkroi këtë poezi të fundit me të cilën fitoi një bast që kishte vënë me një shokun e tij. “Jo një bast me të ngrënë ose të pirë”,- thotë ai duke qeshur, por një bast-sfidë. Sa më shumë kalonin vitet, ai ndjente një si peng në vetvete, kërkonte të realizonte diçka që shumë i kishin thënë se ishte praktikisht e pamundur. Ai kërkonte të shkruante një poezi që të kishte brenda gjithë lirizmin, gjithë emocionin, gjithë lirshmërinë e një 25-vjeçari, por njëkohësisht të përmbante dhe gjithë diturinë e akumuluar gjatë një jete. Me shokun, Hysa e fitoi bast-sfidën, tani radha i mbetet lexuesit për ta gjykuar.

Një cikël të veçantë në këtë vëllim poetik, përbëjnë poezitë në italisht, të shkruara gjatë kohës kur poeti ndodhej në vendin fqinj përtej Adriatikut. "Aqif Hysa, nëse nga njëra anë përputhet me traditën letrare europiane, nga ana tjetër tregon të ketë përvetësuar vlerat "qytetare" të shprehura nga poezia e tij….. Ndjehet menjëherë që Aqif Hysa poezinë e ka në gjak, nga mënyra si "gatuan" vargjet e tij dhe shpërhap në përbërësit e poezisë një muzikë tejet të veçantë dhe një ritëm të fuqishëm",- komenton profesori italian Alberto Altmura mbi librin "Bredharake si zotat" që poeti shijakas e ka botuar në vitin 1999 në Itali. I ndodhur vetëm prej pak vitesh në Itali, kur nisi të shkruante krijimet e para në gjuhë të huaj, Hysa shprehet se vështirësia primare që ka hasur, ka qenë fakti se përballej me një përzierje mes konceptit origjinal në shqip dhe përpjekjes për ta menduar e shprehur në italisht. "Kur këto dy përplasje nuk kanë krijuar zhurmë, por përkundrazi harmoni, ato më kanë dhënë një kënaqësi jo të vogël. Gjithnjë thuhet se gjuha e nënës është ajo që i mbetet gjithnjë njeriut, për këtë arsye perceptimi në një gjuhë tjetër herë e pasuron e herë e varfëron mendimin. Shpirti ka nyjet e veta dhe lidhet pikërisht përmes tyre. Kur këto nyje nuk janë në ADN-në tënde ato kërcasin, prandaj duhet t'u kthehesh atyre të ADN-së",- thotë poeti. 

Hysa rrëfen se nisi të shkruante poezi në italisht, vetëm pas dy vitesh që ndodhej atje e ndoshta vështirësia primare ishte pasuria gjuhësore e leksikore e italishtes, që në atë kohë nuk mund të pretendonte se e kishte akumuluar shumë mirë. Gjithsesi poezitë janë pritur mirë nga publiku i përtej detit, madje edhe disa fjalëformime jo të rregullta, jo korrekte janë kuptuar dhe janë parë si mjaft efektive në përcjelljen e perceptimit poetik.

Një moment i veçantë për të gjithë krijuesit është ai kur krijimi nis të dalë, të marrë formë, të hidhet në letër a kompjuter. “Poezia të transporton në një gjendje pezull. Trupi është i gjithi i mbërthyer nga dhimbjet që të vijnë ngado, nga sipër, nga kraharori, nga brinjët. Është i gjithi një trup-dhimbje që ndihet i çliruar vetëm kur pjella e shpirtit sheh dritën”,- thotë poeti. Pas kësaj dhimbjeje të brendshme vjen çlirimi i shumëpritur, vjen lumturia totale. Ai ka zgjedhur për të përfshirë në këtë vëllim pikërisht ato poezi që i kanë shkaktuar më shumë dhimbje, pasi poeti është një dashuri-dhimbje; e një dashuri megjithëse të dhemb, duhet edhe më shumë. Hysa ka në mendje një poezi ende të pashkruar, por që i ka vënë titullin “Unë kam lindur shtatzënë”. Nuk di të thotë nëse do ta shkruajë në italisht apo shqip, nuk din kohën se kur do ta hedhë në letër, por ama e ndjen brenda vetes, ashtu si nëna ndjen foshnjën e saj. 

Kur e pyes sesa e lehtë është të bëhesh poet ai më përgjigjet: “Poeti i takon qiellit, toka është e paaftë të krijojë poetë të vërtetë, poetë që tronditin, poetë që ndryshojnë një sistem konceptimi a psikologjik, një kod estetik….”. Sipas tij ka shumë pak poetë, ka shumë vjershëtarë apo bejtexhinj, por poetë të mirëfilltë ka shumë pak. “Mund edhe të më kritikojnë edhe të mos jenë dakord me këtë që po them, por ky është mendimi im”,- thotë Hysa. Dhe pikërisht atyre që ai i quan poetë të vërtetë (Homer, Dante Alighieri, Walter Whitman) u ka kushtuar një poezi, “Pregiere” (Lutje).  

Lëvduar qoftë Homeri babë dhe nënë dhe bir dhe gjysh dhe nip dhe stërgjysh

                                                                    i poetëve                         

                                                                   dhe i të verbëve

lëvduar sytë e tij plot luftëra e gjak e heronj e përplot me helena

lëvduar qoftë Dante dhe Parajsa dhe Ferri dhe Purgatori dhe dashuria e tij

                                                                    e humbur

Lëvduar qofshin

Luftërat e humbura

Dashuritë e humbura

Këngët e humbura

Fundi i botës do ta kishte shkruar poemën e vdekjes

                                                                    (LUTJE)

Për ta mbyllur këtë shkrim po citoj përshtypjet e poetit Ilirjan Zhupa për vëllimin “Poema e ikjes”, që sipas meje është një përmbledhje koncize e asaj që shpirti poetik i Hysës ka ditur aq bukur të shprehë mes rreshtave si dhe e mendimit që ai ka për poetin (bir të qiellit që ulet të prekë tokën). “Struktura e këtij libri të vonuar të Hysës, përzien në mënyrë të çuditshme tre lloje lëndësh në funksion të së tërës: imazhin, rrëfenjën dhe muzikën. Tre materie bazë që i mjaftojnë të zotit për të ndërtuar botën e tij të fjalës, ashtu siç i mjaftuan Krijuesit toka, uji dhe zjarri”.