“Mbi të gjitha, prova është se sistemi ndërkombëtar monetar dhe financiar i sotëm nuk ka arritur asnjë prej tre objektivave të tij, të paktën në krahasim me sistemin e Bretton Woods. Falimentimi kryesor ka qenë paaftësia e sistemit në mbajtjen e stabilitetit financiar dhe në minimizimin e ndikimit të ndryshimeve të papritura dhe shkatërruese në flukset globale të kapitalit”. (Nga Karta e Stabilitetit Financiar e Bankës së Anglisë)

 

Nga kur presidenti Richard Nixon, në 1971, “vrau” sistemin monetar ndërkombëtar të Bretton Woods, duke prishur lidhjen ndërmjet dollarit dhe arit, ekonomia amerikane ka patur rritje më të ngadaltë, inflacion mesatar më të lartë, nivele më të mëdha papunësie, më shumë falimentime bankash dhe një seri krizash financiare që, në total, kanë ulur të ardhurat amerikane me rreth një të tretën.

Tani, një studim i Bankës së Anglisë botuar në fund të dhjetorit 2011 me titullin ambicioz “Reforma e Sistemit Monetar dhe Financiar Ndërkombëtar” tregon se e tërë ekonomia botërore ka vuajtur të njëjtin fat. Autorët e tekstit, Oliver Bush, Katie Farrant dhe Michelle Wright hapin perspektiva të reja, duke dokumentuar falimentimin e jashtëzakonshëm të ekonomisë botërore pas rrumpallës 40-vjeçare të kurseve të këmbimit fleksibël dhe fikse.

Nëse bëhet krahasimi me sistemin e Bretton Woods, në të cilin vendet përcaktonin monedhat e tyre sipas një kursi këmbimi fiks me dollarin dhe, nga ana e tyre, SHBA përcaktonin dollarin si 1/35 e një ounce ar, del se:

•        Rritja ekonomike është ngadalësuar me një pikë përqindje të plotë, me rritje vjetore mesatare në GDP reale per-capita prej vetëm 1.8%

•        Inflacioni botëror prej 4.8% në vit është 1.5 pikë përqindje më i lartë

•        Fazat e uljes ekonomike në vendet me kushte mesatare janë më shumë se trefishuar deri në 13% të periudhës totale

•        Numri i krizave bankare është rritur në 2.6 në vit, krahasuar me vetëm një çdo dhjetë vjet me sistemin e Bretton Woods

Mbi të gjitha, mendohej se braktisja e standartit të arit në favor të monedhave fleksibël do të eliminonte krizat monetare dhe do të çonte në një axhustim automatik në sbalancimet e tregut. Por:

•        Numri i krizave monetare është rritur nga 1.7 në 3.7 në vit

•        Defiçitet e llogarive rrjedhëse janë gati trefishuar deri në 2.2% të GDP botërore nga vetëm 0.8% të GDP që ishte në sistemin e Bretton Woods

Këto rezultate tregojnë pa dyshim se eksperimenti me monedha letre fleksibël ka qenë një katastrofë për popujt e botës. Nëse sistemi i Bretton Woods do të vazhdonte, e ardhura reale e një personi mesatar do të ishte gati 50% më shumë, rritja e çmimeve do të ishte 50% më e ulët, sbalancimet e tregut do të ishin afërsisht një e treta më pak dhe ekonomia botërore, gjatë 40 viteve të fundit, do të kishte vuajtur vetëm katër kriza bankare, dhe jo 104 siç ka ndodhur!

Megjithatë, në vend të analizimit sesi sistemi i Bretton Woods funksiononte kaq mirë, autorët pyesin sesi qeveritë e sotme mund të menaxhojë më mirë “jo-sistemin” aktual. Këtu, për shembull, janë katër arsyet që sipas tyre shpjegojnë pse sistemi aktual ka funksionuar kaq keq:

1.    “Tregjet që mungojnë” në ekonomitë e tregut në zhvillim, duke përfshirë, midis të tjerash, “mungesën e tregjeve të bonove të thesarit në monedhë vendase likuide, mungesën e instrumenteve 'hedging' (strategjitë për të ulur rreziqet në investime) dhe tregjet e sigurimeve të papërshtatshme”.

2.    “Fërkime institucionale ndërkombëtare”, si në rastin e Kinës që mban një kurs këmbimi artificialisht të ulët për të promovuar një rritje të bazuar në eksport.

3.    “Informacion joperfekt”, duke përfshirë informacion asimetrik, pasiguri ligjore dhe dallime në praktikat kontabël. Autorët besojnë se kjo çon në rritje të borxhit sepse pengon mbikëqyrësit dhe investitorët për të vlerësuar riskun e praktikave të kredive bankare. Për më tepër, kjo çon në një proçes axhustimi të çrregullt. Kur gjërat shkojnë keq, çdonjëri provon të tërhiqet dhe rritjet e larta simultane në “credit spreads” (diferenciali midis interesit të një letre me vlerë me risk falimentimi dhe interesit të një letre me vlerë pa rrezik) thellojnë krizën bankare.

4.    “Ngurtësimet nominale”, sidomos “ngurtësimi drejt uljes së çmimeve dhe rrogave” që pengon axhustimin në çmimet relative të domosdoshme për të çuar bilancin tregtar drejt balancimit.

Si rezultat i kësaj liste, shkruar në një gjuhë ekonomike tepër teknike, zgjidhjet të propozuara nga analistët e Bankës së Anglisë nuk nënvizojnë instabilitetin e thellë e sistemit aktual të monedhave prej letre me kurs fleksibël. Për shembull, ata i propozojnë vendeve të zvogëlojnë nevojën për akumulimin e rezervave të monedhave të huaja (të kontrolluara nga Bankat Qendrore) duke krijuar “sigurim të kursit të këmbimit” që individët, bizneset dhe qeveritë mund t'i përdorin për të mbrojtur veten kundër përmbysjeve të vlerës së monedhës vendase të tyre.  Sipas autorëve e studimit anglez, “ngurtësimet nominale” duhet të korrigjohen nëpërmjet  kurseve të këmbimit më shumë fleksibël, duke injoruar totalisht sesa ky lloj kursi këmbimi kontribuon në “mungesën e tregjeve”. Kriza financiare mund të kurohet nga rrjete shpëtimi financiar globale të reja. Dhe risku i default i borxheve kombëtare (si në Greqi) duhet të parandalohet nëpërmjët krijimit të “instrumenteve të borxhit” që garantojnë pagesën e një interesi bazuar në performancën e GDP të vendeve që kërkojnë borxh. Në fund, “elitës qeverisëse” (botërore?) duhet t'i jepet më shumë fuqi për të menaxhuar ekonominë botërore dhe tregjet financiare. Hapi i parë i këtij programi do të jetë të kuptohet se kur “situata globale është jo-optimale dhe politikat e vendeve shkaktojnë pasoja përtej kufijve”. Dhe këtu jemi në utopi komplete. 

Shumë keq. Autorët vuajnë nga ajo që filozofi Friedrich Hayek e quante ekzaktësisht “arroganca vdekjeprurëse” (“The Fatal Conceit” është titull i një vepre që kritikon gabimet e socializmit). Sipas rekomandimeve të tyre, burra e gra të mençur mund dhe duhet të menaxhojnë ekonominë botërore, vetëm nëse i jepen informacionet dhe instrumentet e duhura. Në vizionin e tyre, paraja është diçka që duhet manipuluar “për të arritur në rezultate ekonomike superiore dhe në proçese axhustimi të buta”. Fakti që këta analistë janë kundërshtuar totalisht nga vetë rezultatet e veprës së tyre tregon që disa intelektualë vazhdojnë të ëndërrojnë se janë më dinakë sesa tregjet…     

Rezultatet e studimit të Bankës së Anglisë janë prova se rruga e vetme konkrete është krijimi i një standarti të arit ndërkombëtar të shekullit të XXI, që mund të promovojë tregtinë dhe prosperitetin kudo në botë. Kjo zgjidhje do të garantojë një sistem monetar ndërkombëtar stabël dhe të sigurt, duke përcaktuar gjithësecilën prej valutave kyçe, përkatësisht dollarin, euro, pound, yen dhe yuan, si një njësi peshe ari. Vendet e tjera kryesore si Brazili, Kanada, India dhe Rusia do të ishin ftuar të përcaktonin edhe ato monedhat e tyre në termat e arit. Vendet e vogla do të ishin të lira të fiksonin kursin e këmbimit të tyre kundrejt kujdo valute që bazohet në ar. 

Ideja që një standart ari objektiv dhe “i ftohtë” mund të prodhojë në të vërtetë rezultate më të mira sesa burrat e gratë dinakë me fuqi për të manipuluar interesat bankare dhe vlerat e monedhave mund të ngjasojë e çuditshme. Por faktet flasin vetë. Standarti i arit garanton stabilitet financiar në të cilin funksionimi spontan i tregut i jep fuqi individëve të kapërcejnë “të mençurit” që duan t'i sundojnë ata.