Nga Gjergj Meta
Këtë javë vëmendja e opinionit publik mbarëshqiptar është tërhequr dukshëm nga një seri lajmesh, madje ka qenë një javë mjaft e dendur në shumë rrafshe. Do të veçoj dy prej tyre, në pamje të parë larg njëri-tjetrit, por jo edhe aq. Së pari, debati për një peticion proteste të disa intelektualëve për mëtimin e qeverisë turke rreth rishikimit të teksteve të historisë në Kosovë. Së dyti, një shkrim-ese i Ben Blushit shfaqur në gazetën ‘Panorama’ me datë 1 prill. Çështja e parë zuri një mori të madhe artikujsh e madje futi në arenën mediatike zëra me autoritet në fushën e historisë, kulturës dhe opionionbërjes. Ndërsa çështja e dytë në të vërtetë nuk pati shumë jehonë në mediet e shkruara apo elektronike, sepse për fat të keq të esesë dhe të autorit të saj, ndodhën disa ngjarje politike që e shpërqendruan pothuajse totalisht, ndoshta edhe pasi ajo rezultoi, si thotë një miku im, “një skicë-ese pa përmbajtje”.
Në çështjen e parë dukej sikur kishim një lloj rikthimi, në sofër shqiptare, të përplasjes huntingtoniane të qytetërimeve, ndërsa në të dytën një lloj rikthimi të tezave marksiste apo iluministe mbi fenë, edhe këto të gatuara me yndyrë shqiptare. Në të gjitha shkrimet e komentet, pavarësisht se është thënë që nuk hyn në punë feja, është folur për fenë. Ajo që pothuajse askush nuk ka dashur ta prekë, pikërisht ajo duket fjala më e lakuar. E nuk munguan sidomos në rrafshe komentuesish virtualë përplasjet katolikë, myslimanë e ateistë. Një lloj vetidentifikimi apo identifikimi i Turqisë me islamin, apo i myslimanëve me turqit gjarpëroi dukshëm në këto rrjete, sikurse identifikimi apo vetidentifikimi i të krishterëve me Evropën etj. Unë mendoj se ngritja e toneve përkon me humbjen e ekuilibrit dhe gjithashtu me pasiguri të theksuara identitare e frikën se mos ky identitet po cenohet. Por megjithëkëtë, të dyja këto gjëra vunë në fokus faktin që problemi religjioz qëndron ende i fortë në diskutimin publik dhe asesi nuk mund të injorohet. Në këtë shkrim do të merrem më shumë me këtë çështje sesa me dy ngjarjet në veçanti.
Para se të nis këtë shkrim i hodha një sy një ligjërate, të dashur për mua, të mbajtur në Mars të vitit 2005 prej Kardinalit Ratzinger, pak ditë para se ai të bëhej Papa Benedikti XVI. Me një kthjelltësi dhe mprehtësi të madhe ai i bën një skaner Europës së sotshme. Në ligjëratën e tij ai shprehet kundër tezës huntingtoniane, ose më mirë të themi i jep asaj një tjetër ngjyrim, duke thënë shprehimisht kështu: “Kundërvënia e vërtetë që karakterizon botën e sotme nuk është ajo ndërmjet kulturave të ndryshme fetare, por ajo ndërmjet emancipimit rrënjësor të njeriut prej Zotit, prej rrënjëve të jetës, nga njëra anë dhe kulturave të mëdha religjioze nga ana tjetër. Nëse do të arrihet në një përplasje midis kulturash, kjo nuk do të ndodhë ndërmjet religjioneve të mëdha – të cilat gjithmonë kanë qenë në përleshje me njëra-tjetrën, por që në fund të fundit kanë ditur gjithmonë të jetojnë njëra me tjetrën – por do të jetë për shkak të përplasjes ndërmjet këtij emancipimi rrënjësor të njeriut dhe kulturave të mëdha historike.” Në të vërtetë në shumë ndërhyrje në këto ditë, edhe pse flitej për fenë, harrohej thelbi i kësaj të fundit ose më mirë kjo e fundit përdorej në funksion të një lloj dominimi mbi të tjerët, ose reduktohej vetëm në konturet e një përkatësie sociologjike, apo si revansh kulturor, duke e quajtur atë të tjetrit subkulturë e kështu me radhë.
Rëndom si një hije e rëndë ka qëndruar dhe qëndron mbi kryet e shumë vetëve një lloj shpate Demokleu ideologjike, që përkthehet në përqafimin e pozicionimeve të ndryshme të cilat nuk arrijnë të dialogojnë, por dinë vetëm të përplasen. Në mënyrë të veçantë e kaluara jonë kulturore dhe fetare ka qenë në fokusin e pothuajse të gjithë artikullshkruesve.
E kaluara nuk mund të jetë një faktor ngurtësues apo më keq akoma një armë mbrojtjeje apo sulmi. E kaluara është pjesë e linearitetit të historisë, e cila ka një trajektore në ngjitje, që do të thotë se nuk kthehet më mbrapsht aq sa koha nuk kthehet më. Nga njëra anë harresa e historisë dhe e së kaluarës çon në këputjen e kësaj trajektoreje dhe izolimin e njeriut vetëm në të tashmen, duke harruar se kush është e nga ka ardhur. Nga ana tjetër ngurtësimi vetëm në të kaluarën pa u vetëdijësuar për të tashmen të heq nga aktualiteti dhe të zhvendos në një botë imagjinare që nuk është më. Kësisoj, për një katolik, të kujtojë e të ushqehet me atë çka ka qenë në të kaluarën, është sinonim i vitalitetit, por kthehet në një ushqim dhe ujë të ndenjur nëse ajo nuk përtërihet me atë çka unë sot jam. E vetëdija e parë që sot ne duhet të kemi është se ajo societas christiana, e cila mbizotëronte në shekujt e Mesjetës në gjithë Evropën, por edhe në Shqipëri, sot nuk është më e tillë. Realiteti plural në të cilin jetojmë nxjerr përballë nesh sfida të tjera, të reja. Pluralizmin kulturor dhe fetar, të cilin unë e prek çdo ditë këtu ku jetoj, mund ta prekësh në metropolet më të mëdha evropiane, Romë, Paris, Londër, e më gjerë, edhe pse nënshtrati i këtyre metropoleve është i krishterë.
Pluralizmi fetar në Shqipëri është një fakt. Mohimi i këtij fakti është së paku naivitet e së shumti dashakeqësi. Unë nuk jam prej atyre që e idealizoj fort bashkëjetesën fetare në Shqipëri. Ajo është e mirë, por ka edhe problemet e veta. Më shumë sesa një fakt ajo është një proces që duhet të kërkohet e të realizohet përditë e më shumë.
Arsyetimi në baza epërsie (dhe jo ndryshueshmërie) të njërit religjion mbi tjetrin jo vetëm ashpërson marrëdhëniet, por është thelbësisht i gabuar. Përvoja religjioze, dhe këtë historia e ka treguar, sa herë që jetohet me sinqeritet dhe liri, çon drejt takimit të njerëzve, pa pasur nevojë të jetë sinkretiste apo relativiste, që do të thotë pa pasur nevojë që, për t’i bërë qejfin dikujt, unë të fsheh apo të mohoj identitetin tim. Sa herë që religjioni është kthyer në një instrument jo i takimit me Zotin, por i sundimit mbi tjetrin, i karshillëkut ndaj tjetrit, nga pikëpamja politike, ekonomike, etnike apo kulturore, atëherë kemi pasur dhe kemi për të pasur luftëra e konflikte. Kjo gjë ka ndodhur në Mesjetë në vendet e krishtera ku katolikë e protestantë janë vrarë e ndodh sot në vendet e Lindjes së Mesme, ku shiitë e sunitë, kurdë e turq, copëtohen me njëri-tjetrin, ku një njeri në emër të religjionit hedh në erë të tjerët, ku të krishterët ikin e largohen prej tokave e vendeve të tyre, sepse nuk janë të pranuar, ku palestinezët vuajnë nga izraelitët etj.
Zoti dhe religjioni nuk janë e nuk mund të jenë casus dhe as instrumentum belli. Vetëm përjetimi në liri i besimit do të lërë hapësirën e duhur për të jetuar të gjithë bashkë, të vetëdijshëm se nga kjo tokë do të kalojmë si shtegtarë, ashtu sikurse etërit tanë e ashtu sikurse ata që do të na pasojnë.
