Nga Siri Sulejmani*
Ndërsa po ecja gjatë rrugës “Hoxha Tahsim” drejt qendrës së qytetit, më doli përpara djali i një shokut tim të vjetër. Çasti më befasoi ngaqë e dija se ai prej kohësh punonte në Itali. Pasi u përshëndetëm, m’u lut të qëndroja të pinim një kafe së bashku. U ndalëm për të qenë sa më të qetë.
– Po, si jeni nga shtëpia? A mbahet mirë babai, pasi kam shumë kohë që nuk e kam parë? Na rrëmben rutina e jetës dhe harrohemi!
– Mirë janë, babi iu ngjitet të shtatëdhjetave, herë me kurajë herë me përtim. Mamaja mbahet më mirë edhe si më e re dhe motrat mirë janë, – më tha.
– Po ti kur paske ardhur?
– Kam gati dy muaj. Kam ardhur për fare t’iu qëndroj prindërve pranë. Bashkë me një shok po ngremë një servis për aparatura elektronike… ia morëm këtë zanat kurbetit, – më tha me siguri në vete.
Pasi e urova për mbarësi, ai nxori tre fije letër format të palosura nga xhepi dhe si me mëdyshje më tha:
– T’iu them të drejtën, me këto letra isha nisur për te ju, me besimin se do të më jepnit një këshillë. Kam rënë në hall, nuk di pse babi ka menduar të na vërë para një prove të tillë! Këto rreshta i ka shkruar ai me dorën e tij në formë amaneti. Jam zënë ngushtë nga pesha e mendimeve të tij, por edhe nga kujtimi i një thënie të dëgjuar qysh në fëmijëri se; “amanetin nuk e tret as dheu”… Ju lutem, humbini dhjetë minuta dhe lexojeni vetë, se kështu me gojë nuk jua shpjegoj dot mirë.
I mora letrat me ndjesinë se do të ishte një problem pronash, fenomen ky i shfaqur me dramatizëm gjatë viteve të mbrapshta të tranzicionit dhe nisa të lexoja me vëmendje:
“Të dashur fëmijë!
Porositë e mëposhtme që po iu lë me konceptin e AMANETIT, mund t’iu duken befasuese dhe jashtë zakoneve të rrjedhura nga empirizmi i rëndomtë, te ndikuara nga rrethanat,varfëria dhe injoranca, por ju siguroj se ato janë hedhur në letër me vetëdije të plotë, si rezultat i zbërthimit të realitetit tërësor të jetës, si dhe i përvojës time të drejtpërdrejt shtatëdhjetëvjeçare në këtë botë.
Dalja e individit në pozicion kritik ndaj zakoneve të shumicës, nuk është gjithmonë i gabuar, përkundrazi, ka qenë dhe mbetet risi, guxim dhe individualitet për evoluimin e mendimit njerëzor për t’u shkëputur nga psikologjia e mendësisë së lashtë, produkt i injorancës fillestare dhe i kuptimit fanatik të jetës. Historia e zhvillimit të botës ka vërtetuar se shoqërinë njerëzore e kanë tërhequr drejt përparimit mendor, kulturor, shkencor dhe organizativ, individët këmbëngulës deri në sakrificën sublime. Mendimet e mia kritike dhe të ashpra lidhur me mediokritetin nëpër dasmat tona, si dhe ndaj hipokrizisë përballë vdekjes, i kam shprehur hapur dhe kam mbajtur qëndrim konsekuent, pavarësisht se çfarë llomotisnin njerëzit injorantë. Formalizmat e neveritshme, duhen ndryshuar në emër të logjikës me të cilën Zoti na ka veçuar nga gjallesat e tjera mbi këtë tokë. Si mund të quhet zakon i arsyeshëm bie fjala, përlotja pranë të vdekurit, të një njeriu që nuk i dhemb shpirti, që nuk ka pasur së gjalli pika takimi me të, që nuk i është gjendur pranë në ditë halli?! Përse duhet të vijë në ngushëllim ky lloj njeriu, sado i afërt të jetë në gjak?! Për kë vjen, kur shkaktari i ardhjes nuk shikon gjë?! Për hipokrizi ndaj të gjallëve, apo më keq akoma, për të përfituar diçka prej tyre?! A nuk është hipokrizi e hapur ardhja për ngushëllim e njerëzve që të ikurin nga jeta nuk e kanë parë me sy për vite me radhë? Përse e marrin mundimin për këtë veprim alogjik? Pa dhe përpiqen të përloten!
Të dashur fëmijë! Keqardhja, dhembja dhe lotët, janë derivate të drejtpërdrejta të kujtimeve të mira, të përkujdesjes së ndërsjellë, pra të dashurisë dhe merakut të ngjizura ne shpirt nga marrëdhëniet në jetë. E kundërta është thjeshtë hipokrizi ndaj të gjallëve dhe poshtërim për të vdekurin. Për rrjedhojë, ju lutem të ma përmbushni amanetin, pavarësisht ndrydhjes së ndërgjegjes tuaj. “Gjynahet le t’i marr unë!’
Mos lejoni të ma shikojë njeri fytyrën e vdekur, aq më pak të më afrohet njeri të më puthë të vdekur, qoftë edhe vetë ju. Puthjet e mallit konsumohen së gjalli. Gabimin e mësipërm e kam bërë një herë vetë dhe përjetova gjatë rrëqethjen fiksive. Ndjesia e fytyrës së vdekur nuk më ndahej nga buzët dhe pendimi më ndrydhte shpirtin. Portreti i vdekjes nuk puthet! Shëmtimi i fytyrës së vdekur sjell trishtim dhe drithërimë te të dashurit dhe kënaqësi pështirosëse të hipokritit që nuk ndjejnë aspak dhimbje…
Mos lejoni njeri të më zbulojë fytyrën e mbuluar në arkivolin e hiçit. Kapaku mbi imazhin e gjallë është mbyllur për të mos u hapur më, atë e ka pushtuar vdekja, përpara së cilës vetëm mund të përkulemi.
Mos organizoni drekë për vdekjen time. Ndaj kësaj dukurie, jam përpjekur të distancohem gjatë gjithë jetës, duke mos harruar mallkimin e rëndë, të dëgjuar që në vitet e fëmijërisë: “Të hëngsha drekën”! Cilido që vjen për ngushëllim i hidhëruar për atë që ka ikur nga jeta, nuk ka si ta ketë mendjen te supa e pilafi i vdekjes. Ai pasi të përcjellë të vdekurin, le t’i marrë vetë masat e përtypjes së nevojshme. Të zotët e shtëpisë, të hidhëruar siç janë, nuk mund të mendojnë në të njëjtën kohë, se ku e çfarë do hanë soj e sorollopi, pjesa dërrmuese e të cilëve vijnë për sehir, romuze e thashetheme. Është tepër idiotike thënia e disave se; “ ka punuar i ndjeri, për të ngrënë një drekë të gjallët”!!! Unë dhe cilido që ndahet me jetën, ka punuar ta jetojë jetën sa më mirë, e më së shumti, të lërë diçka brenda mundësive për të afërmit e tij brenda shtëpisë dhe as që i ka shkuar mendja të mendonte; “Puno o i përpjekur, të të hanë drekën të gjallët, pasi të kesh vdekur”!
Është qesharak fakti, që shqiptarët tashmë me një gjendje ekonomike më të përmirësuar nga ndihmat e mijëra emigrantëve të shpërndarë nëpër botën e qytetëruar, gostite e vdekjeve i kanë kthyer në dasma, me pije e dolli ku kërcet muhabeti për ndeshjet e sportit!apo shkëmbehen barcoletat! Dhe kjo quhet nder për atë që e mbuloi dheu!! Pra, normalisht shtëpia të jetë e hapur për cilindo që vjen të ngushëllojë, të sjellë në bisedë ndonjë kujtim të mirë nga njohja me të ndjerin dhe të pijë një kafe të zezë, gjë që i shkon natyrshëm rastit.
Ju lutem të qani dhe të shprehni plotësisht dhimbjen që ndieni në shpirt, e jo për t’u parë të tjerët se sa shumë u tronditët, dukuri kjo që e kam ndeshur shpesh herë në jetë dhe ju siguroj që është gjë e neveritshme. Pra tregohuni dinjitoz, të përmbajtur dhe të vetëdijshëm se kapaku i vdekjes është i natyrshëm dhe i pakontestueshëm, veçanërisht kur njeriu i ka bërë siç thuhet ditët e Zotit, pra është bërë dhe gjysh… Aksioma për ju duhet të jetë; “Jeta duhet jetuar, pa u dridhur nga vdekja që është zakon i përjetshëm dhe i pandryshueshëm”. Në këtë kuptim edhe vizitat e shpeshta te varri, janë një absurditet që nuk ndryshojnë asgjë, veçse hedhin mbi të gjallët hijen e varreve, pesimizmin, meditimin e hidhur dhe apatinë. Për fat të keq nuk ka ndodhur që të vdekurit, me ikjen e tyre të forcojnë prapa harmoninë për të gjallët. Ju siguroj se dhe “përkujtimet” e përsëritura, kanë më tepër në bazë një lloj frike mistike në ndërgjegjen e të gjallëve se mos shpirtrat e vdekur vërtiten në hapësirë për t’iu kontrolluar veprimet, sesa të çmalljes, pasi nuk ka si çmallet njeriu me hiçin!
Ju nuk duhet të mbani gjatë shenjat e zisë, rrobat tuaja të çelëta nuk ofendojnë vdekjen, por zbukurojnë jetën tuaj që ecën në rrotacionin e shekujve… madje edhe mamaja, nëse do vijë pas meje, nuk duhet t’i mbajë gjatë veshjet e zeza, të cilat realisht kanë mbetur vargua mbi shpirtin e njerëzve qysh nga lashtësia injorante. Madje dhe këtu ka vend hipokrizia, për ilustrim iu kujtoj rastin e një zonje të re, të cilës burri i dashur, në çastin që e ndjeu se po ndahej nga jeta i ishte lutur të duronte pa shkuar në krahët e një tjetri për kujtimin e tij, deri sa të thahej plotësisht dheu i varrit të tij. Por për fat të keq varrit të ndodhur në lagështi dheu, të cilin vejusha e kontrollonte çdo javë, nuk po i thahej as pas gjashtë muajsh, kështu që ajo u detyrua të përdorte një erashkë që ta thante, ndonëse duke mërmëritur fjalë dashurie për atë që kishte nisur të plehëronte tokën…
Dhembja njerëzore e ka folenë në shpirtin e njeriut dhe jo në reklamën e rrobave të zeza ndaj opinionit. Njeriu me arsyen e shëndoshë nuk duhet të bëjë veprime pa qëllim të materializuar të së mirës apo së keqes. Për të mos iu munduar thënia e lashtë; “të humbtë varri” (gjithashtu e rëndomtë pasi ku janë varret e miliardave?!) për mua mjafton një pllakë identifikimi dhe jo salltanetet e mermerta, të cilat në shumicën e rasteve janë kthyer në hipokrizi për të gjallët, pasi i vdekuri mund të ketë ikur nga jeta me shpirt në majë të hundës, pikërisht prej atyre që i zbukurojnë varrin… plus që mermerëve mund t’iu vijë ndonjë ditë prapa buldozeri, siç ka ndodhur në rininë time në varrezat e famshme të Bamit në Tiranë…
Mos e vrisni mendjen se çfarë do thonë injorantët, të cilët ndonëse krekosen për zakonet, i përqasen realisht epitafit:
Pllakat prej mermeri prerë
Hipokrizia kolona
Sa qe gjallë s’i patët blerë
As një palë pantallona…
Vlerë reale, ka një video për jetën e prindit, gjë që mund ta shikoni fare lehtë e të çmalleni kur të ndodhë t’iu marrë malli, apo të shuani edhe kureshtjen e brezit të tretë, të nipave dhe mbesave. Të gjitha të tjerat janë formalitete që i mbulon hiçi dhe që si të tilla nuk duhet t’i kultivojë më arsyeja njerëzore. Ju siguroj se pas vdekjes asgjë nuk ka vlerë, veçse gjurmëve që ka lënë i ikuri në kujtesën ë e njerëzve. Çdo thënie për një jetë të përjetshme, është një iluzion qesharak dhe mashtrim i qëllimshëm, që spekulatorët ta jetojnë këtë jetë me të gjitha të mirat. Kurse turmat e milionave masive të zvarriten në mjerim me shpresën se diku “prapa diellit!” apo në thellësinë e tokës, do gjejnë lumturinë si kompensim të mundimeve që përjetuan së gjalli. Mos harroni fëmijët e mi, devizën time: Njeriut i falet të iki nga kjo jetë i varfër, por nuk i falet injoranca… fuqia qiellore ka prerë një jetë dhe një vdekje për të gjithë. Ai, Zoti, ka dhënë mundësinë e krijimit të brezave dhe konsumimin e një jete, por jo ringjalljen dhe përsëritjen e saj.
Paçi guxim dhe vetëdije për të qëndruar dinjitozë përballë amanetit tim, për mosplotësimin e të cilit, nëse është e vërtetë thënia “i vdekuri ngrihet nga varri”, unë do të jem i pari.
Ju kërkoj ndjesë për çdo veprim që ju ka lënë ndrydhje në shpirt, pasi me c’kam mësuar nga kjo botë, njeriu shpëton nga të metat kur ikën nga gjiri i qiellit për të zbritur në atë të tokës.
Guxim, vetëm me guxim, do pastroni jetën nga rutina e zakoneve arkaike, nga formalizmi dhe hipokrizia.. Për këtë unë kam besim se do ta realizojnë më së miri mijëra fëmijë që lindin apo jetojnë prej vitesh në botën e qytetëruar”.
I lashë letrat mbi tavolinë dhe hodha mbi to shikimin tim të menduar. Djali i mikut tim po shikonte me bisht të syrit për të kapur ndonjë nuancë të fytyrës time mendimin e saktë për çka kisha lexuar. I hodha dorën në sup dhe i thashë:
– Yt atë ka plotësisht të drejtë. Çështja është se sa ke ti brenda vetes forcë nga karakteri i tij… Ai dëshiron që me dorën tuaj dhe veçanërisht tënden, si trashëgues pas tij, t’i heqë jetës një faqe të pavlerë, për ta bërë atë më të drejtë e njeriun me te pastër. Mendoj që kur të vijë dita që ta ndieni se babai është para fundit, këtë amanet duhet ta bësh me dije njerëzve të afërt e të dashur… E tëra kjo për mua është interesante, nuk ka çudi ta përdor si një tregim publik.
Ai më shikonte me dyshim dhe tha me një zë të ulët si të fliste me vete:
– Babi mund të jetë kundra këtij veprimi.
– Kurse unë mendoj se ai do të ishte gati të testonte gjithë shoqërinë për mendimet e tij, të konceptuara në amanet ndaj jush.
– Po unë si mund të justifikohem para njerëzve të mësuar me rutinën e zakonit?! – më pyeti duke më shikuar drejt në sy.
– Këtë përgjigje e ke brenda amanetit të babit. Në çastin që mbi të do vendosen kurorat me lule, gjë që natyrisht, uroj të ndodhë sa më larg, ti t’u drejtohesh të pranishmëve me dy fjalë:
“Mundimin deri në banesën e fundit të babit tim, jua paça borxh në gëzime. Shtëpia jonë do të jetë e hapur, për cilindo që dëshiron të pijë një kafe ngushëllimi, pasi organizimin e një dreke ai ma ka ndaluar, nëpërmjet amanetit përpara se të ndahej nga jeta. Jam i detyruar ta respektoj dëshirën e tij, duke besuar se nderimi i porosisë së të ndjerit para vdekjes, peshon më shumë se nderi i një dreke për të gjallët, që kanë ende mundësi ta jetojnë jetën”.
Zbritëm nga lokali dhe u ndamë në buzë të trotuarit. M’u duk se po largohej më i qetë se sa ishte në çastin e takimit me mua…
* Shkrimtar
