Florian Vlashi, një jetë me violinën

Katër telat e violinës nga ku dalin tinguj engjëllorë, mund të kthehen në katër tentakula të rrezikshme, të cilat të ngërthejnë si kthetra të fuqishme për të të mbajtur të lidhur pas vetes. Këtë simbiozë të rrezikshme dashuri-urrejtje ka provuar gjithmonë artisti i talentuar durrsak, Florian Vlashi, kundrejt veglës së cilës i ka dedikuar pjesën më të madhe të jetës së tij. Violina i ka dhënë kënaqësi shumë të mëdha, njohje e vlerësim ndërkombëtar, por nga ana tjetër e ka privuar nga shumë gjëra në jetë. Por siç Floriani e pohon vetë: "Ajo (violina) është një mënyrë jetese, një formë komunikimi me atë që na rrethon, mbase jo më e mira, por për mua e vetmja". I lindur në një familje artistësh, që i vogël, Florian Vlashi u lidh në mënyrë të pazgjidhshme me artin, duke u identifikuar me violinën, veglën, të cilën nuk e heq nga dora që nga fëmijëria. Prej shumë vitesh, jeta e tij është e lidhur ngushtë me Spanjën, por Shqipëria e në veçanti qyteti i Durrësit janë gjithnjë pranë tij, në kujtimet, në pikturat që koleksionon e në projektet për koncerte të muzikës klasike. Artisti gëzon një privilegj të madh. Ai arrin të komunikojë kudo me artin e tij, duke hapur edhe ato dyer që ndoshta mosnjohja e gjuhës do t'i bënte gati hermetike. Eksperienca në Orquesta Sinfonica de Galicia, në Spanjë i ka mësuar Florianit se të punosh me artistë nga shtete të ndryshme të botës, nga kultura shumë të ndryshme njëra nga tjetra është një faktor mjaft pozitiv për një artist, pasi secili sjell veçantitë e vendit të tij duke krijuar në këtë mënyrë një sintezë shumëngjyrëshe, që flet një gjuhë universale; gjuhën e muzikës. E rëndësishme për çdo artist sipas Vlashit, sidomos për ata që jetojnë jashtë vendit të tyre, është të ruajnë identitetin e origjinës së tyre, të mos harrojnë asnjëherë se nga vijnë, sepse është "universi vetjak", ai që krijon origjinalitetin e gjithsecilit. E pikërisht në këtë kakofoni muzikore, që vihet re sidomos vitet e fundit në vendin tonë, Vlashi nënvizon se për t'u bërë një artist i mirëfilltë, kërkohet një disiplinë e lartë pune, një angazhim i vazhdueshëm që në fund kurorëzohet me suksesin e merituar. "Në një shoqëri që ka si qëllim fitimin dhe jo edukimin sasia e artit mediokër që konsumohet sot në botë është proporcionale me numrin e injorantëve (që nuk janë pak)",- thotë Vlashi, duke lënë të kuptohet se në një shoqëri konsumi siç është kjo e sotmja, edukimi i brezit të ri në të gjitha fushat, përfshi këtu muzikën, është një mision mjaft i vështirë. Gjatë intervistës për gazetën "Dyrrah" Florian zbardh dhe disa nga projektet e tij të ardhshme në Shqipëri si dhe rrëfen shumë momente nga jeta e tij në Spanjë dhe angazhimet e atjeshme. Në Spanjë, ai dhe familja e tij kanë krijuar një "mikrokozmos të vogël muzikor shqiptar", pasi veç Florianit edhe bashkëshortja dhe dy djemtë janë instrumentistë. 

Orkestra ku ju punoni prej gati 20 vitesh mbledh instrumentistë nga e gjithë bota dhe besoj se secili prej tyre mbart në vetvete pjesë nga identiteti kombëtar. Si është të punosh mes kaq shumë kulturash dhe çfarë përfiton secili artist nga kjo gjë?

Në Orquesta Sinfonica de Galicia ka instrumentistë nga më se 16 vende të botës, kryesisht amerikanë në instrumentat e frymës, ndersa tek harqet kryeson shkolla e lindjes me rusë, çekë, rumunë, por ka edhe nga Japonia, Anglia, Gjermania, India etj. Unë jam i vetmi shqiptar. E imagjinoni sa gjuhë fliten aty? Por dy gjuhë janë kryesoret: anglishtja dhe spanjishtja. Është edhe një gjuhë universale: muzika. Secili prej instrumentistëve ka brenda tij një univers të tërë të padukshëm, por tmerrësisht gjurmëlënës ku bën pjesë familja, vendi, shkolla, gjuha, librat, lodrat, dramat, humori, dashuritë, idhujt etj. Në të njëjtën kohë që në moshë të hershme, thuajse të gjithë kane luajtur muzikën e Bahut, Mozartit, Sibeliusit apo Prokofievit. Megjithëse luanin ekzaktësisht të njëjtat nota të partiturës, secili shtonte diçka nga ai “univers vetjak” gjatë interpretimit. Është e pamundur të ndodhë ndryshe. Edhe nëse ti do ta zhdukësh atë nuk mundesh. Ai nuk është si memoria e një telefoni celular. Ky univers është brenda teje, në atë zonën enigmatike që quhet shpirt, prezent që tek ëndrrat apo e qeshura e deri tek tingulli i instrumentit që luan. Nëse thua që e kam shmangur identitetin, gënjen. Nëse nuk gënjen, akoma më keq; je askushi, je një libër me faqe të bardha. Në këtë këndvështrim, orkestra është një univers i tërë që ka brenda këto mikrobotë që sjell secili muzikant nga pika të ndryshme të planetit. A e imagjinoni se si tingëllon Sinfonia e nëntë e Dvorzhakut, “Bota e re” kur të gjithë këta muzikantë luajnë bashkë? Është emocionuese. Mu kujtua kjo sinfoni sepse bashkë me Sinfoninë e pestë të Beethovenit, “Trokitjet e fatit”, ishte e para vepër që luajta në orkestër kur erdha në Spanjë. Natyrisht që është përfitim i madh të punosh mes kaq shumë kulturash. Unë këtë gjë e ndjej më shumë kur luajmë muzikë dhome me kolegët e mi tek Gruppo Instrumental Siglo XX që kemi formuar që prej 15 vitesh. Është shumë interesant këndvështrimi i secilit në interpretimin e një vepre. Është pasurues.

Në një intervistë tuajën i keni quajtur muzikantët “trubadurë”. Arti ka pasur gjithmonë aftësinë të shkrijë kufinjtë, të afrojë njerëzit, të thyejë barrierat. Një artist çfarë duhet të përfaqësojë në vetvete?

Po ju tregoj një shembull të thjeshtë për t´ju përgjigjur pyetjes tuaj komplekse: shumë herë, në shtëpinë tonë në Spanjë, organizojmë festa në raste të ndryshme si p.sh. për Vitin e Ri, për ndonjë përvjetor etj. Ftojmë thuajse të gjithë muzikantët e orkestrës dhe secili sjell një pjatë tipike nga vendi i tij: paella, sushi, sallatë ruse, foi gras, strudel, risotto, gulash, cookie etj. Ne përgatisim byrek dhe ka gjithmonë sukses. Sinqerisht, do ta ndjeja veten keq po të mos kisha diçka për të ofruar nga kuzhina jonë. Mendoj se krenaria e rrënjëve të tua fillon që nga gjërat e thjeshta si një pjatë, një kartolinë nga plazhi i qytetit ku ke lindur, një orë muri e gjyshes e deri tek biblioteka apo kuadrot. Ti duhet të përfaqësosh diçka, të mbrosh, të kontribuosh, të ndihmosh bashkë me të tjerët në ndërtimin e “Kullës së Babelit kulturor”. Bota nga ti vjen, ai “universi vetjak”, është thelbi yt. Mamaja ime më thoshte kur isha i vogël “duaje veten që të të duan të tjerët”. Kjo thënie fiton tjetër përmasa kur jeton jashtë vendit tënd. Më vjen ndërmend një nga tregimet më të bukura që kam lexuar  nga  Kadareja, “E krehura”, ku një vajzë e vogël shqiptare, në ditët e fundit të jetës, krihet e krihet  para pasqyrës për t´u dukur e bukur para mjekëve të huaj. Është e vërtetë që shkrihen kufinjtë, afrohen njerëzit e thyhen barrierat, por pa humbur identitetin, personalitetin, karakterin tënd, pasi të gjitha këto së bashku përcaktojnë në fund të fundit edhe fatin tënd. “Fati i njeriut është karakteri i tij”, – thotë Herakliti. Këtë verë kur po vinim në Shqipëri me traget, takuam disa familje shqiptare që u flisnin fëmijëve italisht. Dhe ajo që ishte më e keqja, as italishten nuk e flisnin mirë. Jam i sigurt që asnjë gjuhë nuk do ta flasin ndonjëherë mirë, sepse nuk kanë gjuhën e rrënjëve, gjuhën e referencës, gjuhën e nënës. Të më falni nëse ka një ton nacionalist në këtë që po them, por preferoj më mirë nacionalizmin sesa snobizmin bosh.

Së bashku me orkestrën ku punoni keni udhëtuar në shumë shtete për të dhënë koncerte. Nga këndvështrimi juaj cili është vendi ku muzika klasike përqafohet nga një masë më e madhe njerëzish dhe pse ndodh kjo?

Për mua, veç publikut të Durrësit që është kaq familjar, në çdo vend tjetër publiku më duket njësoj; po ai respekt, interes, edukatë, dashamirësi. Ndërsa sallat kanë tjetër hije. Dhe kjo jo nga publiku i momentit, por nga historia. Historia e një salle koncerti ka një pushtet të jashtëzakonshëm që e ndjej si një vibrim në ajër. E kujtoj si tani emocionin, kur luajtëm në “Sallën e Artë” (Muzikverein) të Vienës apo gjatë koncertit recital në Sallën e Filarmonisë në Odessa, qyteti i njërit prej idhujve të violinës, David Oistrach. M´u duk se hija e Oistrahut ishte e gjithpushtetshme. E njëjta gjë më ndodhi kur luajta në Sallën Filarmonike të Veronës. Aty kishte dhënë Mozarti koncertin e parë në Itali. Sallat historike janë plot me fantazma idhujsh. Ato nuk të lënë të gabosh, të tallesh apo t’u kalosh sipër. Kjo është magjia e traditës. Për mua, ky është sekreti i publikut të muzikës kulte; lidhja me traditën dhe rafinimi që në fëmijëri. Megjithatë, muzika klasike do të jetë, si përherë, një art për pakicën. Gjithmonë ka qenë aristokratike. Siç thoshte Schoenberg,- “nëse është Art nuk është për të gjithë, nëse është për të gjithë, nuk është Art”.

Tani jemi në epokën e teknologjisë, dixhitalizimit dhe gjithnjë e më shumë flitet për muzikën si konsum. Nuk flas këtu vetëm për muzikën klasike, por më tepër për atë të lehtë. Shpesh dëgjuesit apo teleshikuesit bombardohen nga këngë që nuk përcjellin asnjë lloj vlere. Si mendoni se ndikon gjithë kjo kakofoni muzikore në formimin e brezit të ri?

Unë nuk kam asnjë lloj përbuzje për muzikën e lehtë dhe nuk e di pse quhen “e lehtë” apo “serioze”, e vjetër apo e re. Për mua ka dy lloj muzikash; e mirë dhe e keqe. Është e vërtetë që shoqëria e konsumit na bombardon me guston banale sepse ka qëllim fitimin dhe jo edukimin. Fitimin e sjell ajo që konsumohet shpejt, që nuk shpenzon shumë, që nuk të bën të vrasësh mendjen, që nuk rrezikon, që e harron në çast për të konsumuar tjetrën; me një fjalë, një idiotizim i vogël. Ndërsa edukimi kërkon sforcim, mund, punë konstante për shumë kohë për të realizuar diçka, për të gabuar, për të kuptuar si funksionojnë gjërat, për të arritur kështu në fazën më të lartë të tij, krijimin. Po ju tregoj diçka që më ndodhi pak javë më parë. Bashkë me time shoqe dhe dy çunat shkuam për të parë filmin “The Artist”. Kishte fare pak njerëz dhe shitësja e  biletave “na paralajmëroi”. “E dini që është film pa zë, apo jo?”,- më tha. – “E di, prandaj po vimë”,- ju përgjigja dhe me mend shtova,- “e di që s’të pëlqejnë këto lloj filmash mi goc, as që e vë në dyshim”.

    Secili prej instrumentistëve ka brenda tij një univers të tërë të padukshëm, por tmerrësisht gjurmëlënës ku bën pjesë familja, vendi, shkolla, gjuha, librat, lodrat, dramat, humori, dashuritë, idhujt etj. Në të njëjtën kohë që në moshë të hershme, thuajse të gjithë kane luajtur muzikën e Bahut, Mozartit, Sibeliusit apo Prokofievit. Megjithëse luanin ekzaktësisht të njëjtat nota të partiturës, secili shtonte diçka nga ai “univers vetjak” gjatë interpretimit….. Ky univers është brenda teje, në atë zonën enigmatike që quhet shpirt, prezent që tek ëndrrat apo e qeshura e deri tek tingulli i instrumentit që luan. Nëse thua që e kam shmangur identitetin, gënjen. Nëse nuk gënjen, akoma më keq; je askushi, je një libër me faqe të bardha.

Filmi ishte i mrekullueshëm. Një vepër mjeshtërore! Mua dhe Redianën na emocionoi shumë; Danielin, tashmë adoleshent, e la të çorientuar dhe nuk foli. Ndërsa Martini, 7 vjeç, foli shumë qartë: “Është filmi më kot që kam parë! Mirë pa zë, por edhe pa ngjyra…!!!”. Kështu është i ndarë edhe publiku. Opinioni i Martinit 7 vjeçar koinçidonte me atë të shitëses së biletave. Kur një fëmijë ka inteligjencën dhe pjekurinë e një të rrituri, quhet i parakohshëm. Kur një i rritur ka inteligjencën dhe pjekurinë e një fëmije ka emër tjetër. Mosha e trupit dhe ajo e mendjes nuk korrespondojnë gjithmonë. Për pasojë, sasia e artit mediokër që konsumohet sot në botë është proporcionale me numrin e injorantëve (që nuk janë pak).

Në “Netët e muzikës klasike” ju organizoni një konkurs të veçantë për talentet e rinj. Nga ajo që keni konstatuar ç’mund të thoni për nivelin aktual të instrumentistëve të rinj shqiptarë? A kanë premisa të bëhen emra të njohur edhe në skena botërore?

Niveli është shumë i mirë. Kjo ishte arsyeja pse organizuam këtë konkurs në Durrës, në qytetin me shumë traditë dhe me kontribut të madh në fushën e muzikës. Si Albana Karaj edhe Kamela Haxholli janë pritur shkëlqyeshëm në Spanjë. Nuk kam asnjë dyshim që edhe fituesi i edicionit të fundit, pianisti i talentuar Erli Lila do të ketë shumë sukses. Ndërsa rruga për t’u bërë emra të njohur në skenat botërore është shumë e gjatë. I uroj me gjithë zemër një të ardhme të tillë, por suksesi në art ka enigmën e vet. Një pjesë e madhe varet nga individi, ndërsa pjesa tjetër nga rrethanat e jetës, nga Fati. Një shprehje e vjetër hebreje thotë,- “Njerëzit bëjnë plane, ndërsa Zoti qesh…”.

I keni kushtuar violinës gjithë jetën tuaj, ju vetë çfarë keni përfituar nga arti?

Nëse dikush mendon se me violinë do të bëhet miliarder e ka gabim dhe më vjen keq nëse po e zhgënjej me këtë që them. Për mua violina ka qenë dhe është “miku dhe armiku” im. Kam përherë një raport dashuri-urrejtje. Më ka dhënë aq shumë gjëra, por edhe më ka ndarë nga shumë të tjera. Mbi të gjitha më ka krijuar mundësinë që familja ime të ketë një jetë të mirë e të bukur dhe në të njëjtën kohë me “xhelozinë” e saj më ka penguar që unë t’i dedikoj kohën që do desha familjes. Violina, shpeshherë, të ndan nga të tjerët dhe të bën të ndihesh i vetmuar. Katër telat e saj nga ku dalin tingujt më engjëllore që mund të imagjinohen, në të njëjten kohë janë edhe katër tentakula që të mbërthejnë si në një makth. Por unë e quaj veten me fat që jam brenda botës së artit, ku violina është një mënyrë jetese, një formë komunikimi më atë që na rrethon, mbase jo më e mira, por për mua e vetmja.

Jeni një familje e kompletuar instrumentistësh. Si ndiheni që dhe djemtë tuaj kanë vazhduar të njëjtën rrugë si ju dhe bashkëshortja juaj?

Shumë mirë. Sidomos kur shikon që puna jonë me ta jep frytet e saj. Djali i madh, Danieli, studion njëkohësisht në Spanjë dhe në Francë. Ka ecur mirë dhe ka fituar disa konkurse. I vogli, Martini, studion piano dhe violinçel. Punojnë me instrumentin në mënyrë të ekuilibruar dhe të natyrshme. Nuk janë “enfant prodige”, për fat të mirë. Më pëlqen shumë përcaktimi që i bën dhuntisë filozofi spanjoll José Antonio Marina në librin “Inteligjenca e dështuar”. Ai shkruan se inteligjenca njerëzore është si loja e pokerit; nuk fiton ai që ka kartat më të mira, por ai që di të luajë më mirë. Duke edukuar fëmijët, ne jemi duke i mësuar të luajnë mirë. Nuk duhet të harrojmë se në art ne njohim vetëm yjet, por “ushtria” e të dështuarve është shumë e madhe.

Ndihet ndopak konkurenca në familje, për të përcaktuar kush është instrumentisti më i mirë?

Jooo, as që bëhet fjalë. Ne si prindër mundohemi t’u japim çdo gjë në këtë profesion. Të jesh prind dhe profesor për fëmijët e tu është  e komplikuar. Për ne ajo që ka rëndësi është të jenë të lumtur. Të jenë artistë të famshëm është dytësore. Kam takuar mjaft instrumentistë gjenialë, që gjithë bota i adhuron, por kur i kam njohur më afër i kam parë të dëshpëruar e me një jetë depresive që nuk do t´ja uroja kurrë fëmijëve të mi.

     Kur një fëmijë ka inteligjencën dhe pjekurinë e një të rrituri, quhet i parakohshëm. Kur një i rritur ka inteligjencën dhe pjekurinë e një fëmije ka emër tjetër. Mosha e trupit dhe ajo e mendjes nuk korrespondojnë gjithmonë. Për pasojë, sasia e artit mediokër që konsumohet sot në botë është proporcionale me numrin e injorantëve (që nuk janë pak). Shoqëria e konsumit na bombardon me guston banale sepse ka qëllim fitimin dhe jo edukimin. Fitimin e sjell ajo që konsumohet shpejt, që nuk shpenzon shumë…. Ndërsa edukimi kërkon sforcim, mund, punë konstante për shumë kohë për të realizuar diçka, për të gabuar, për të kuptuar si funksionojnë gjërat, për të arritur kështu në fazën më të lartë të tij, krijimin.

Ju jeni djali i Gjergj Vlashit, një personaliteti jo vetëm për Durrësin, por i njohur në të gjithë Shqipërinë si shkrimtar, regjizor e përkthyes. Sa ndikim mund të ketë në formimin e një të riu prejardhja nga një familje me lidhje të forta me artin?

Nuk e them dot sesa është përcaktuese. Është e natyrshme që një familje artistësh të jetë një mikroklimë magjike për artistin e ardhshëm, por, ndonjëherë, në një familje ku arti mungon tërësisht, tek fëmijët lind si një nevojë e parrezistueshme prania e artit. Ismail Kadare ka një sprovë interesante në tregimin me titull “Arti si mëkat” mbi piktorin Omer Kaleshi. Aty trajton në mënyrë mjeshtërore këtë temë dhe flet edhe për një grup të tretë, kur fëmija ëndërron të jetë artist dhe pengohet nga familja. Në këtë rast, ai i afrohet artit siç i afrohet mëkatit. Unë bëj pjesë në grupin e parë. Kam pasur një fëmijëri të bukur mes librave, lodrave prej plateline dhe disqeve dhe për këtë do t’i jem mirënjohes gjithmonë prindërve. Diku kam lexuar që një fëmijëri pa histori, pa aventura e vuajtje nuk është interesante për formimin e artistit të ardhshëm. Mundet. Çfarë të them? Mos duhet ta ndjej veten fatkeq si artist që kam pasur një fëmijëri të bukur?

Di që shtëpinë tuaj, në qytetin ku banoni në Spanjë, e ktheni herë      pas   here në galeri arti për të ekspozuar tablotë e piktorëve shqiptarë. Në të njëjtën kohë koleksiononi shumë piktura. Si janë lidhjet tuaja me pikturën?

Une koleksionoj kryesisht pikturën shqiptare. Në fillim ishin disa kuadro që unë i kisha shumë për zemër, të cilat i mora me vete kur erdha në Spanjë. Prania e tyre në shtëpinë time plotësonte disi atë boshllëk që të krijon largësia nga vendi yt. Me kalimin e kohës, numri i tyre erdhi duke u shtuar dhe megjithëse nuk e quaj veten koleksionist të mirëfilltë e pranoj që është kthyer tashmë në një pasion të bukur. Kuadrot janë shpesh tema e bisedave pas darkave me miq e kolegë. Janë një shenjë identiteti në shtëpinë tonë. Që në hyrjen e saj, në kopësht, është një skulpturë mjeshtërore e Nikolet Vasisë me titullin “Muzika”.

Në Spanjë krahas impenjimeve në koncerte të ndryshme jeni impenjuar dhe në diçka që ndoshta del pak jashtë formimit tuaj si muzikant. Keni organizuar për nxënësit e shkollave koncertet “Muz & Mat”. Si ju lindi kjo ide për të shpjeguar matematikën me anë të muzikës?

Ishte një propozim nga Universiteti i Santiagos për një konferencë – koncert me një temë të tillë. Më pas, ky koncert u përfshi në projektin e Bashkisë dhe të Ministrisë së Kulturës. Gjatë 8 shfaqjeve rresht ishin të shitura të gjitha biletat disa muaj më parë. Tema është mjaft interesante. Matematika është prezente kudo në jetën tonë dhe nuk është thjesht numra dhe ekuacione. Është diçka më shumë. Deri dhe shumë krime janë zbërthyer me anën e matematikës. Natyrisht edhe muzika ka shumë matematikë brenda, por jo çdo gjë mund të shpjegohet me atë. Muzika, përtej notave, çelësave e pentagramëve, ka atë zonën e misterit që siç thoshte Armstrong,- “nëse do të pyesësh se çfarë është, nuk do ta kuptosh kurrë”.

A mendoni të organizoni diçka të ngjashme edhe në qytetin e Durrësit?

Po e mendoj për 2013 në dhjetëvjetorin e bienales “Netët e Muzikës Klasike”.

Projekti më i fundit që do t’ju shohë të angazhuar në vendin tonë cili është?

Kam një propozim për disa koncerte në Shqipëri dhe Maqedoni gjatë muajit mars. Do të luajmë një nga kryeveprat e historisë së muzikës dhe njëkohësisht nga më të vështirat: “Historinë e ushtarit” të Igor Stravinskit.