Vitamina A është një term ombrellë për një grup substancash të tretshme në yndyrë që gjenden në ushqimet bimore dhe shtazore. Kjo vitaminë e rëndësishme ka përfitime të shumta shëndetësore, si përmirësimi i shikimit, funksioni i sistemit imunitar, aftësitë njohëse dhe shëndeti riprodhues.
Në produktet shtazore, vitamina A gjendet në formën e retinolit dhe estereve të retinilit, ndërsa ushqimet bimore përmbajnë karotenoidë pro-vitaminë A, të cilat shndërrohen në forma aktive të vitaminës A në trup.
Marrja e suplementeve të vitaminës A mund të mbështesë shëndetin në një sërë mënyrash dhe mund të jetë e nevojshme për disa njerëz, veçanërisht ata që nuk mund të marrin vitaminën A siç duhet përmes dietës së tyre.
Mbështetja e shëndetit të syve
Vitamina A është një përbërës i një pigmenti të përqendruar në retinë të quajtur rodopsinë. Retina është një shtresë indi që ndodhet në pjesën e pasme të syrit që zbulon dritën dhe dërgon sinjale në tru që mundësojnë shikimin.
Rodopsina është thelbësore për shikimin , veçanërisht për shikimin në dritë të ulët. Në fakt, mungesa e vitaminës A mund të çojë në një gjendje të quajtur verbëri natën, e cila e bën të vështirë shikimin në kushte me dritë të ulët.
Përveçse është thelbësore për shëndetin e përgjithshëm të shikimit, vitamina A mbron nga sëmundjet e zakonshme të syve, siç është degjenerimi makular i lidhur me moshën (AMD), i cili është një nga shkaqet kryesore të humbjes së shikimit tek të moshuarit.
Ruajtja e niveleve më të larta të disa karotenoideve të caktuara të pro-vitaminës A, si beta-karotina dhe alfa-karotina, mund të zvogëlojë ndjeshëm rrezikun e zhvillimit të AMD dhe të ngadalësojë përparimin e AMD tek njerëzit që tashmë vuajnë nga kjo gjendje.
Suplementet e vitaminës A mund të jenë gjithashtu të dobishme për njerëzit që vuajnë nga sëmundja e syrit të thatë (DED), një gjendje që shkakton simptoma të tilla si sytë e thatë, shikimin e paqartë dhe ndjeshmërinë ndaj dritës.
Mbështet sistemin imunitar
Vitamina A është thelbësore për një përgjigje të shëndetshme imune, duke përfshirë funksionin e qelizave imune, të tilla si qelizat vrasëse natyrore (qelizat NK) dhe makrofagët, të cilat mbrojnë trupin nga infeksioni dhe rregullojnë inflamacionin.
E domosdoshme për një shtatzëni të shëndetshme
Gratë që janë shtatzënë ose ushqejnë me gji kanë nevojë për më shumë vitaminë A se sa ato që nuk janë shtatzënë. Kjo sepse vitamina A luan një rol kyç në rritjen dhe zhvillimin e fetusit, si dhe në shëndetin e përgjithshëm të nënës.
Gratë shtatzëna dhe ato me gji kanë nevojë për 70 mikrogramë (mcg) dhe 600 mcg ekuivalente të aktivitetit të retinolit (RAE) – forma standarde e matjes së vitaminës A – në ditë, krahasuar me njerëzit e tjerë.
Nëse nevojat për vitaminë A nuk plotësohen gjatë shtatzënisë, mund të çojë në:
- anemi (numërim i ulët i qelizave të kuqe të gjakut)
- sistemi imunitar i dobësuar
- problemet e shikimit
- anomalitë në fetus.
Shumica e suplementeve prenatale përmbajnë vitaminë A për të ruajtur nivelet optimale të vitaminës A.
Mund të përmirësojë disa kushte shëndetësore
Disa kushte themelore shëndetësore mund të ndikojnë negativisht në aftësinë e trupit për të absorbuar vitaminën A nga ushqimet që hani.
Për shembull, sëmundja inflamatore e zorrëve (IBD) dhe fibroza cistike (CF) mund të ndërhyjnë në përthithjen e vitaminës A në traktin tretës. Ky çrregullim shpesh mund të çojë në mungesë të vitaminës A.
Nëse një person ka një gjendje që mund ta bëjë të vështirë përthithjen e duhur të vitaminës A, një mjek mund të rekomandojë suplemente të vitaminës A së bashku me trajtime të tjera që mund të përdoren.
Mungesa e vitaminës A
Mungesa e vitaminës A mund të shkaktojë humbje të shikimit dhe verbëri, dhe gjithashtu mund të çojë në komplikime me lëkurën, zemrën, mushkëritë, indet dhe sistemin imunitar.
Pasojat e mungesës së vitaminës A:
Problemet me sytë – vitamina A është një faktor kyç në shumë funksione të syve. Mund të ndodhë humbja e shikimit dhe verbëria.
Probleme me lëkurën – mungesa mund të shkaktojë lëkurë të thatë, të krisur dhe/ose kruarje
Steriliteti – vitamina A luan një rol të rëndësishëm në sistemin riprodhues. Mungesa e vitaminës A mund të çojë në probleme me konceptimin dhe infertilitetin.
Problemet e rritjes – mund të shkaktojnë vonesë në rritje dhe zhvillim te fëmijët.
Infeksionet e rrugëve të frymëmarrjes – Mungesa e vitaminës A mund të shkaktojë probleme me sistemin imunitar. Kjo mund të çojë në infeksione në gjoks dhe fyt.
Simptomat e mungesës së vitaminës A
Një nga shenjat e hershme të mungesës së vitaminës A është verbëria e natës (niktalopia), e cila shkaktohet nga një çrregullim i retinës.
Ndërsa mungesa e vitaminës A përkeqësohet, të bardhët e syve dhe kornesë tuaj mund të thahen, duke ju penguar të prodhoni lot (xerophthalmia), dhe mund të shfaqen njolla në të bardhët e syve tuaj, plagë të hapura në korne (ulçera korneale) ose tharje ose mjegullim i kornesë (keratomalacia), gjë që mund të çojë në verbëri.
Mungesa e vitaminës A mund të ndodhë edhe për shkak të çrregullimeve të mëlçisë, e cila ruan shumicën e vitaminës A të trupit dhe çrregullimet mund të ndërhyjnë në ruajtjen e vitaminës.
Sëmundjet dhe kushtet që dëmtojnë aftësinë e zorrëve për të absorbuar yndyrnat mund të shkaktojnë gjithashtu mungesë të kësaj vitamine, duke përfshirë:
- diarre kronike
- sëmundje celiac
- fibroza cistike
- disa çrregullime të pankreasit
- bllokimi i kanaleve biliare
- mungesë zinku ose hekuri
- bypass i zorrëve të vogla ose kirurgji bariatrike
- çrregullimi i përdorimit të alkoolit
- kirurgjia e zorrëve ose e pankreasit.
Burime të mira të vitaminës A
Vitamina A gjendet në ushqimet bimore dhe shtazore. Ushqimet bimore përmbajnë vitaminë A në formën e karotenoideve, siç është beta-karotina, ndërsa ushqimet shtazore përmbajnë vitaminë A të formuar tashmë.
Këtu janë disa nga burimet më të mira dietike të vitaminës A:
Mëlçia e viçit: 6,582 mcg RAE për 3 oz (85 g), ose 731 përqind e vlerës ditore (DV)
Karota të papërpunuara: 1,070 RAE për filxhan të copëtuar, ose 119 përqind DV
Spinaqi: 573 mcg RAE për gjysmë filxhani, ose 64 përqind DV
Pjepër: 270 RDI për filxhan, ose 30 përqind DV
Harengë: 219 RAE për 85 g, ose 24 përqind DV
Djathë Ricotta: 133 RDI për filxhan, ose 15 përqind DV
Piper i kuq i ëmbël: 117 RAE për filxhan të copëtuar, ose 13 përqind DV
Mango: 112 RAE për të gjithë mango, ose 12 përqind e DV
Vezë e zier fort: 75 RDI për vezë të madhe, ose 8 përqind e DV
Shumë produkte të tjera bimore dhe shtazore përmbajnë gjithashtu nivele të larta të vitaminës A, prandaj mungesa e vitaminës A është e rrallë tek njerëzit që ndjekin një dietë të ekuilibruar.
Nëse ka kufizime dietike, këshillohet të flisni me një dietolog i cili mund të ndihmojë në krijimin e një liste të ushqimeve të pasura me vitaminë A që plotësojnë nevojat tuaja dietike.
Si të merrni vitaminën A
Vitamina A disponohet edhe në formën e suplementeve që përmbajnë vetëm këtë vitaminë.
Vitamina A është e tretshme në yndyrë, që do të thotë se përthithet më mirë me yndyrë.
Edhe pse suplementet e vitaminës A mund të merren në çdo kohë të ditës, është mirë që t’i merrni me një vakt ose meze të lehtë që përmban yndyrë.
