Ministria e Shëndetësisë ka bërë gati një projektligjin “Për shëndetin seksual dhe riprodhues” që ka si qellim garantimin e të drejtave seksuale dhe riprodhuese të individëve.

Projektligji është në fazën e konsultimit dhe ka për qëllim rregullimin ligjor kryesisht për teknikat e riprodhimit mjekësor të asistuar dhe ndërprerjen e shtatzënisë, përfshirë edhe shtatzënitë me surrogato.

Projektligji ngarkon ministrinë e Shëndetësinë me përgjegjësi për përcaktimin e e kritereve, rregulloreve dhe funksionimin e tyre në shërbim të shëndetit seksual dhe riprodhues.

Aborti, kushtet e reja

Sipas projektligjit ndërprerja e shtatzënisë kryhet në një institucion shëndetësor të akredituar publik ose jo publik, që plotëson kushtet e përcaktuara në këtë ligj dhe në udhëzimin përkatës të ministrit përgjegjës për shëndetësinë. Ndërprerja vullnetare e shtatzënisë, kryhet sipas protokolleve të miratuara. Vendimi për ndërprerjen e shtatzënisë merret të paktën 3 ditë pas marrjes së informacionit. Në rast se afati prej 3 ditësh bën që të tejkalohen afatet e përcaktuara në këtë ligj, mjeku mund të vendosë që ky afat të mos respektohet. Ndërprerja vullnetare e shtatzënisë mund të kryhet brenda katërmbëdhjetë javëve të para të shtatzënisë, me kërkesë të gruas shtatzënë dhe duhet të plotësojë kërkesat e mëposhtme:

a) Të kryhet nga një mjek specialist obstetër gjinekolog.

b) Të kryhet me pëlqimin e shprehur me shkrim të gruas shtatzënë.

c) Të kryhet me pëlqimin e prindit ose kujdestarit ligjor për të miturat nën moshën 16 vjeç.

ç) Të miturat e pamartuara mbi 16 vjeç mund të japin vetë pëlqimin për ndërprerjen vullnetare të shtatzënisë, por të paktën njeri nga prindërit ose kujdestari ligjor duhet te informohen per vendimin e saj. Ky informim nuk do të realizohet nëse e mitura ka arsye bindëse se njoftimi do të çojë në rrezik të qartë të dhunës në familje, kërcënime, detyrim, keqtrajtim ose braktisje.

Mjeku të cilit i kërkohet ndërprerja vullnetare e shtatzënisë, që në vizitën e parë duhet të informojë gruan për rreziqet mjekësore që sjell ndërprerja e shtatzënisë, si dhe problemet e mundshme shëndetësore të ndërhyrjes mjekësore. Të drejtat, ndihmën dhe avantazhet e garantuara me ligj për familjen, nënën dhe fëmijën, si dhe për mundësitë e adoptimit birësimit të fëmijëve që priten të lindin.

Teknikat e riprodhimit invitro, kuadër i ri ligjor

Sipas projektligjit teknikat e riprodhimit mjekësor të asistuar, përdoren edhe për parandalimin e disa sëmundjeve me origjinë gjenetike, që mund të transmetohen nga prindi te fëmija. Përdorues të këtyre teknikave do të jenë çiftet heterologe të martuara, ose që bashkëjetojnë si dhe gruaja e pa partner.

Aplikimi i teknikave të RMA për trajtimin e infertilitetit fillon pas moshës 18 vjeçare dhe përfundon në moshën 53 vjeçare.

Embrionet dhe vezët e pafekonduara mund të ruhen në ngrirje deri sa gruaja te mbushë moshën 53 vjeç. Pas kësaj moshe, vezet ose embrionet nëse nuk dhurohen, duhet të asgjësohen.

Aplikimi i teknikave të RMA në institucionet shëndetësore që i zbatojnë këto teknika, bëhen sipas protokolleve klinike të miratuara nga ministria përgjegjëse për shëndetësinë dhe kryhet nga një ekip profesionistësh të specializuar dhe liçencuar në këtë fushë, sipas legjislacionit në fuqi.

Kriteret që duhet të plotësojnë strukturat shëndetësore të licensuara për të aplikuar teknikat e RMA dhe procedura e miratimit, përcaktohen me urdhër të ministrit përgjegjës për shëndetësinë.

Te gjitha të dhënat e përdoruesve të këtyre teknikave përbëjnë të dhëna konfidenciale dhe i nënshtrohen legjslacionit në fuqi.

Kushtet dhe rregullat për dhuruesit

Dhuruesit e qelizave riprodhuese për fekondim heterolog, i dhurojnë qelizat riprodhuese institucionit shëndetësor që do të realizojë procedurën e RMA dhe që disponon banka për ruajtjen e qelizave riprodhuese, ose embrioneve.

Dhuruesi(ja) i/e qelizave riprodhuese është i/e detyruar t’i nënshtrohet ekzaminimeve dhe analizave laboratorike të nevojshme, për të kontrolluar gjendjen shëndetësore të tij/saj.

Mosha e donatorëve femra për dhurimin e vezëve fillon pas moshës 18 vjeç dhe përfundon në moshen 35 vjeç. Për donatoret meshkuj, dhurimi i spermatozoideve fillon nga mosha 18 vjeç dhe përfundon në moshën 45 vjeç.

Dhurimi do të jetë anonim dhe duhet të garantojë konfidencialitetin e të dhënave të identitetit të dhuruesve nga bankat e qelizave riprodhuese, si dhe nga regjistrat e dhuruesve. institucioni shëndetësor ku kryhet dhurimi, nënshkruan një marrëveshje me shkrim me dhuruesin, ku përcaktohen të drejtat dhe detyrimet e palëve.

Dhurimi do të jetë i revokueshëm vetëm kur dhuruesi të kërkojë qelizat riprodhuese të dhuruara, për ti përdorur për veten e tij, gjithmonë nëse në datën e kërkesës ato do të jenë të disponueshme.

Numri maksimal i autorizuar për fëmijë të lindur në Shqipëri, që gjenerohen me qeliza riprodhuese të të njëjtit dhurues, si për dhuruesin e spermatozoideve, ashtu edhe per dhuruesen e vezëve, nuk duhet të jetë më i lartë se 5 (pesë). Në raste të veçanta, mund të bëhen përjashtime, kur gruaja ose çifti kërkon një fëmijë të dytë ose të tretë nga i/e njëjti/njëjta dhurues/dhuruese.

Të gjithë dhurimet duhet të deklarohen nga institucioni shëndetësor që kryen procedurën RMA, në regjistrin kombëtar të RMA me qëllim identifikimin e dhurimeve. institucioni shëndetësor dhe të gjithë personat e autorizuar për të pasur akses në Regjistrin Kombëtar të RMA , duhet të ruajnë anonimatin e dhuruesit.

E drejta për riprodhim mjekësor të asistuar, përfshin te drejtën e riprodhimit për çiftet heteroseksuale dhe femrës pa partner.

Riprodhimi mjekësor i asistuar, mund të ndodhë edhe kur ka një marrëveshje midis një gruaje që mbart në mitrën e saj dhe lind një fëmije për një grua tjetër, e cila e ka të pamundur të lindë fëmijë.

Çdo grua mbi 18 vjeç deri në 50 vjeç, me aftësi të plotë për të vepruar, mund të jetë përfituese apo përdoruese e teknikave që rregullohen në këtë ligj, sa kohë që jep pëlqimin e saj me shkrim për përdorimin e tyre, në mënyrë të lirë e të ndërgjegjëshme.

Gruaja mund të jetë përfituese apo përdoruese e teknikave të rregulluara në këtë ligj pavarësisht gjëndjes së saj civile.

Nëse gruaja është e martuar ose bashkëjeton, do të duhet edhe pëlqimi i bashkëshortit ose bashkëjetuesit të saj.

Në informacionin që i jepet gruas, para dhënies së miratimit për aplikimin e këtyre teknikave, do të përfshihet në çdo rast, edhe ai për rreziqet e mundëshme për vetë atë, gjatë trajtimit, gjatë shtatzënisë si dhe për fëmijën, të cilat mund të rrjedhin nga mëmësia në një moshë klinikisht të papërshtatëshme.

Specialisti i fertilitetit ose ekipi i ekspertëve të bankës të qelizave riprodhuese, kryen ekzaminimin e përgjithshëm dhe analizat gjenetike dhe në fund pranon ose refuzon personin dhurues.

Ruajtja e të dhënave personale dhe administrimi i informacionit shëndetësor

Institucioni shëndetësor duhet të sigurojë mbrojtjen e të dhënave personale dhe mjekësore të dhuruesit dhe pranuesit, sipas legjislacionit në fuqi për mbrojtjen e të dhënave personale. Formati dhe mënyra e administrimit të dhënave dhe dokumenteve shëndetësore, letër dhe elektronike, përcaktohet nga ministri përgjegjës për shëndetësinë.

Të dhënat personale të fëmijëve të lindur me teknikat e riprodhimit të asistuar, do të rregullohen sipas legjislacionit për mbrojtjen e të dhënave sensitive.

Në asnjë rast, regjistrimi në gjendjen civile nuk do të pasqyrojë të dhëna që mund të tregojnë karakterin e gjenerimit.

As gruaja nënë as bashkëshorti, pasi kanë dhënë pëlqimin e tyre formal me shkrim, para realizimit te teknikave të RMA me kontributin e dhuruesit, nuk mund të kundërshtojnë të dhënat personale martesore të fëmijës së lindur si rrjedhojë e këtij fekondimi.

Institucionet shëndetësore publike dhe jo publike të licensuara, duhet të kenë regjistrin e rasteve që kanë kryer procedurat e RMA.

Regjistri i institucioneve shëndetësore publike dhe jo publike që kryejnë procedura RMA, duhet të ndërveprojë me Regjistrin Kombëtar të RMA, që administrohet nga ministria përgjegjëse për shëndetësinë.

Mënyra e funksionimit dhe administrimit të Regjistrit Kombëtar të RMA, përcaktohet me Vendim të Këshillit të Ministrave.

Ja çfarë ndalohet

Projektligji ndalon si më poshtë:

a) Përdorimi i embrionit për qëllime tregtare dhe eksperimentale.

b) Manipulimi gjenetik në embrion.

c) Trafikimi i qelizave riprodhuese dhe embrioneve.

d) Përzierja e qelizave riprodhuese.

dh) Kryerja e teknikave të FIV me qëllim përzgjedhjen e gjinisë, përpara implantimit në mitrën e një gruaje, me përjashtim të rasteve kur kërkohet të parandalohet një sëmundje serioze e trashëguar, e lidhur me gjininë e fëmijës.

e) Kryerja e klonimit në qeniet njerëzore.

ë) Kryerja e riprodhimit mjekësor të asistuar, kur qelizat riprodhuese vijnë nga individë me lidhje gjenetike të përcaktuara në Kodin e Familjes.

Si do të përdoret “Shtatzënia surrogative “

Shtatzënia surrogative bëhet në bazë të një marrëveshje me shkrim midis gruas që dëshiron të ketë një fëmijë, por që ndodhet në kushtet e pamundësisë mjekësore, dhe gruas që do të bartë fetusin në mitrën e saj dhe do të lindë fëmijën për llogari të së parës.

Gruaja që dëshiron të ketë një fëmijë, duhet të jetë infertile ose ta ketë të pamundur të ketë nje shtatzëni në trupin e saj për arsye anatomike, mjekësore ose të një risku të lartë për shëndetin e saj, në rast se mbetet shtatzënë.

Gruaja zëvendesuese (surrogate) nuk duhet të përdorë vezët e saj për arritjen e shtatzënisë.

Nëna surrogate duhet të jetë mbi 25 vjeç dhe të ketë lindur të paktën një fëmijë.

Procedurat dhe kushtet që duhen plotësuar për një shtatzëni surrogate, përcaktohen në protokollin përkatës të miratuar me urdhër të ministrit përgjegjës për shëndetësinë.

Fëmijët e lindur sipas teknikës së riprodhimit mjekësor të asistuar nëpërmjet shtatzënisë surrogate, i nënshtrohen dispozitave të Kodit të Familjes për birësimin surrogativ.

Ruajtja e qelizave riprodhuese

Qelizat riprodhuese, embrioni dhe indi vezorial që teprojnë nga aplikimi i teknikave të fertilizimit in vitro dhe që nuk i transferohen gruas në një cikël të RMA, mund të ruhen në bankat e autorizuara nga ministri përgjegjës për shëndetësinë sipas një afati të përcaktuar në marrëveshjen midis institucionit shëndetësor dhe dhuruesit.

1. Individi ka të drejtë të kërkojë nga institucioni që ruan qelizat riprodhuese të tij, ti asgjësoje pas një kërkese me shkrim. Çifti ka të drejtë të kërkojë nga institucioni që ruan embrionin ta asgjësoje atë pas një kërkese me shkrim nga të dy partnerët.

2. Përdorime të mundshme për embrionet e ruajtura në ngrirje, ashtu si edhe për qelizat riprodhuese dhe indin e vezores të ruajtura në ngrirje, mund të jenë:

a) Përdorimi i tyre nga vetë gruaja dhe bashkëshorti i saj.

b) Dhurimi për qëllime riprodhuese. /Monitor