U promovua në Durrës libri më i fundit “Jeta e një marinari”, në qendër të së cilit është Nazario Sauro, marinar italian, por që fatin e tij e lidhi me historinë e bregdetit Adriatik. Promovimi i librit është bërë në sallën e Këshillit Bashkiak të Durrësit ku morën pjesë autoritete vendore dhe autoritete të marinës italiane. Jeta e Sauro-s ka qenë e lidhur ngushtë me vijën bregdetare të Shqipërisë, me Durrësin, Shëngjinin dhe Shkodrēn, me qytete shqiptare më në Veri; me kryengritësit shqiptarë tashmë të vendosur për të mos e lënë vendin e tyre të shembej bashkë me "të sëmurin e Bosforit".
Nazario Sauro kishte letërkëmbim me Terenc Toçin, italo-arbëreshin që u shqua për veprimtarinë e vet kombëtar në fund të Rilindjes dhe në fillimet e Pavarësisë. Ata ishin shumë të afērt me njëri-tjetrin në qëllime dhe ide.
Ata që janë marrë me jetën e tij e kanë quajtur si përfaqësuesin e fundmë të Europës bajroniane, mbushur me dashuri për popujt e vegjël dhe kulturat e tyre; bartës të vlerave më të çmuara të Risorgimento-s së këmishëkuqve garibaldinë; flamurtar i ideve maziniane për lirinë e kombeve, kryeshenjë e virtytit kalorësiak e popullor, luftëtar për lartësimin e kombit të vet dhe irredentist për moslejimin e ndarjes së Istrias nga trupi i vendit që i takonte. I lindur në Capodistria, ai do të njësohej shpejt me çështjen e Istrias.
Nazario Sauro-n e lidhi me shqiptarët jo vetëm qëllimi i tyre për një shtet të pavarur, jashtë perandorisë otomane.
Mbi një shekull ka kaluar nga koha kur Nazario Sauro-s një gjykatë e ish-perandorisë biqefale austro-hungareze vendosi ta dënojë me vdekje.
Në fakt, jeta e Nazario Sauro-s, siç na e zbulojnë nipi dhe stërnipi i tij, Romano e Francesco Sauro, nuk ishte jeta e një marinari të zakonshëm, por e një protagonisti të historisë, të një historie të ndërlikuar, kur tri perandoritë më të mëdha të shekullit: perandoria austro-hungareze, perandoria ruse dhe ajo otomane, po shembeshin me rrokopujë. Dhe ky qe rezultati më i rëndësishëm i asaj që quhet "Lufta e Madhe", Lufta e Parë Botërore, nga e cila doli një paqe e përkohshme për vendet që dolën të lira.
Ky libër evokon historinë e jetës së Nazario Sauro-s, e cila prej dekadash është historizuar e memorizuar në rrugë e sheshe qytetesh, në onomastikë e toponomastikë. Për nder të tij, një anije në Xhenova mbante emrin "Nazario Sauro", kurse avioni i Gabrielle D'Annunzio-s mbante emrin "Kapiten Sauro".
Me emrin e marinarit Nazario Sauro-s lidhen nyje të rëndësishme të historisë së Istrias, të Italisë prialpine, të luftërave dhe konflikteve në Ballkanin e trazuar. Për të këndohen këngë dhe bëhen nderime popullore e shtetërore.
Autorët e librit dëshmojnë përpjekjet e tij për t'u takuar me antropologen udhëpërshkruese romantike britanike Edith Durham, që aq shumē e kishte lëvduar virtytin shqiptar.
Afeksioni i tij për shqiptarët është aq i fuqishëm, sa lexuesi duhet të ndryshojë mendim për mēnyrën si është paraqitur prania italiane në Shqipëri gjatë Luftës së Parë Botërore.
Nazario Sauro është quajtur marinari i njëqind porteve, dhe unë do ta quaja "njeriu i 100 portave". Durrësi është një nga portet dhe portat e tij, kështu që ai kthehet me këtë libër në shtëpinë e tij. Dhe ne i themi: "Mirë se erdhe!"
Romano Sauro dhe djali i tij Francesco, që e shkruan këtë libër mbështetur në arkivin e familjes dhe pas shumë kërkimesh në burime, janë për t'u admiruar që e kanë historizuar jetën e kryeprindit të tyre me vërtetësi, duke i përmbajtur emocionet vetjake, duke ruajtur equidistancën me atë vetë dhe me të tjerët.
Mbi të gjitha ne u jemi mirënjohës që "faqet e Shqipërisë" në libër pasurojnë njohjen tonë për epokën, zgjerojnë dijet tona për miqtë e vërtetē të shqiptarēve, na këshillojnë që praninë italiane në këtë anë të Adriatikut ta shohim jo thjesht si prani ushtarake, por dhe si dukuri e lidhur me personalitete, që mendonin me programe mendimi europian.
Bashkia e Durrësit është duke e menduar që emrin e Nazario Sauro-s ta kthejë në shenjë kujtese, si emër i një italiani që i bën nder popullit të vet dhe si emër i një dashamirësi me zemër të lirisë dhe lartësimit qytetar të popullit shqiptar.
K.H.
