“Zbrit në dysheme! Festa po fillon!”. Duke bërtitur në anglisht, Jan-Erik Olsson hyri në një bankë të Stokholmit më 23 gusht 1973, i mbushur me drogë, i shqetësuar dhe duke mbajtur një pistoletë automatike.

Kështu filloi një dramë pengje që do të zgjaste gjashtë ditë dhe do t’i jepte emrin termit “Sindroma e Stokholmit” – një koncept i përdorur universalisht që përshkruan lidhjen emocionale që zhvillojnë pengjet me rrëmbyesit e tyre.

Olson, i njohur me zvogëlimin ‘Jan’, mori peng katër punonjës të bankës – tre gra dhe një burrë.

Policia dhe gazetarët u mblodhën shpejt në sheshin jashtë degës së Kreditbanken dhe snajperët qëlluan në ndërtesat fqinje me tytat e armëve të drejtuara nga banka.

Olson përdori dy pengje si mburoja njerëzore dhe i kërcënoi se do t’i vriste.

“Më vonë, shpesh mendoja për situatën absurde në të cilën ndodheshim. E tmerruar dhe mes dy kërcënimeve me vdekje — policia nga njëra anë dhe grabitësi nga ana tjetër,” kujton Christine Enmark, një ish-peng dhe 23-vjeçare në atë kohë, në librin e saj “U bëra sindroma e Stokholmit”.

“Kisha frikë për jetën time”

Olsson bëri disa kërkesa, duke kërkuar tre milionë korona suedeze (pothuajse 700,000 dollarë në atë kohë) dhe që një nga grabitësit më famëkeq të bankave në vend, i cili ishte në burg, Clark Olsson, të sillej në bankë.

Për të mbajtur qetësinë, qeveria suedeze ra dakord.

I gjithë vendi po ndiqte dramën që po shpalosej, një nga ngjarjet më të mëdha të lajmeve që do të transmetohej drejtpërdrejt në televizionin suedez.

“Kur mbërriti, Clark Olofsson mori kontrollin e situatës, ai ishte ai që negocioi me policinë”, kujton në një intervistë për AFP 73-vjeçari Bertil Eriksson, një fotoreporter që mbuloi krizën.

“Ai ishte shumë karizmatik. Ai ishte një folës i mirë”, thotë ajo.

Olsson u qetësua sapo mbërriti Olofsson dhe Christine Enmark shpejt pa në fytyrën e këtij të fundit shpëtimtarin e saj.

“Ai premtoi se do të sigurohej që asgjë të mos më ndodhte dhe vendosa ta besoja. Isha 23 vjeçe dhe kisha frikë për jetën time”, shkruan ajo në librin e saj.

Gjatë robërisë së saj, ajo foli disa herë me telefon me autoritetet duke tronditur botën kur doli nga banka duke mbrojtur rrëmbyesit e saj.

“Unë nuk kam aspak frikë nga Klarku dhe djali tjetër, kam frikë nga policia. A e kuptoni këtë? Unë u besoj plotësisht atyre”, i tha ai kryeministrit të atëhershëm Olof Palme në një nga ato telefonata.

“Besojeni apo jo, ne po kalojmë shumë mirë këtu”, tha ai, duke shpjeguar se ata “po tregonin histori” dhe “po luanin damë”.

“E dini se nga çfarë kam frikë? Se policia do të na bëjë diçka, do të hyjë në bankë apo diçka e tillë”.

Përplasja përfundoi në ditën e gjashtë kur policia hodhi gaz lotsjellës në bankë dhe liroi pengjet, duke detyruar Olsson dhe Olofsson të dorëzoheshin.

“Nuk është një diagnozë psikiatrike”

Psikiatri Nils Begerot ishte anëtar i ekipit negociator. Detyra e tij ishte të analizonte sjelljen e hajdutëve dhe pengjeve dhe ai përfundimisht shpiku termin “Sindroma e Stokholmit”.

Në atë kohë, gratë pengje besohej se kishin vepruar sikur të ishin magjepsur, diçka si shpëlarje truri.

Por psikiatërt e kanë braktisur që atëherë këtë pikëpamje.

Sindroma e Stokholmit “nuk është një diagnozë psikiatrike”, thotë Christopher Rahm, një psikiatër në Institutin Karolinska dhe autor i artikullit shkencor “Sindroma e Stokholmit: Diagnoza Psikiatrike apo Miti Urban?”.

Përkundrazi, termi përdoret për të përshkruar një “mekanizëm mbrojtës që ndihmon viktimën” të menaxhojë një situatë traumatike, siç shpjegon ai për AFP.

Cecilia Asse, një profesoreshë e studimeve gjinore në Universitetin e Stokholmit, tha se Enmark dhe deklaratat e grave të tjera gjatë pengmarrjes u interpretuan nga autoritetet “me një dimension shumë seksual, sikur të ishin magjepsur” dhe kishin humbur të gjithë aftësinë për të mendojnë.logjikisht më vete.

Kjo pikëpamje u nxit gjithashtu nga thashethemet për një marrëdhënie midis Enmark dhe Olofsson.

Edhe pse të dy u lidhën në mënyrë romantike vite më vonë, nuk ka asnjë provë që të sugjerojë se kishte diçka mes tyre brenda bankës.

“Nuk kishte dashuri apo tërheqje fizike nga ana ime. Ishte shansi im për mbijetesë dhe më mbrojti nga Jani”, ka shkruar Enmark, e cila ishte frymëzimi për personazhin e saj “Kiki” në serialin e Netflix “Clark”.

Ashe argumenton se Sindroma e Stokholmit është “një koncept i sajuar” i përdorur për të shpjeguar se si sillen pengjet kur autoritetet dhe qeveritë nuk arrijnë t’i mbrojnë ata.

Pengët e Stokholmit, në fakt, “vepruan shumë racionalisht”, tha ajo për AFP.

“Ata thirrën gazetarët, luftuan (me policinë dhe me politikanët) për t’i lënë grabitësit t’i shoqëronin nga banka. Ne përbënim një kërcënim real për pengjet,” pranoi inspektori i policisë Eric Ronegard në një libër të botuar vite më vonë.

“Me kaq shumë oficerë policie që rrethonin bankën, ekzistonte rreziku që një nga pengjet të merrte një plumb.”

Në shenjë të zhgënjimit të tyre me trajtimin e policisë, pengjet më vonë refuzuan të dëshmonin kundër rrëmbyesve të tyre.

Shumica e njerëzve mund të identifikohen me këtë koncept në një nivel psikologjik, shpjegon Rahm, duke vënë në dukje se lidhjet emocionale me dikë që përbën një kërcënim janë të zakonshme edhe në marrëdhëniet abuzive.

Të kuptuarit e reagimit psikologjik të viktimës gjithashtu ndihmon për ta çliruar atë nga pendimi, përfundon ai.