Nga Aldo Mustafa

Në orën e qetë të një të mërkure, kur qyteti zhurmon poshtë dhe deti rri si një pasqyrë e plumbtë, mora rrugën drejt kodrës ikonike të Durrësit. Aty ku pishat halore ngrenë kokën mbi një qytet që ndërton më shpejt se kujton, aty ku artistët kanë gjetur prej dekadash frymëzim nëpërmjet shetitores “Taulantia” për të pikturuar peisazhin më emblematik të Durrësit. Në majën e kësaj kodre, dikur kurorë e krenarisë politike shqiptare, sot endet hija e dikurshme e Vilës Mbretërore. Një copëz historie që lëngon mes mitit dhe rrënimit.

Porta e hekurt, qëmoti simbol privatësie mbretërore, sot të pret me një roje që të fal buzëqeshjen më njerëzore mes një situate që e sikletos si profesionist, jo si njeri. “Hyrja me pagesë…”, pëshpërit ai, si një ndjesë paraprake për një rregull të pashkruar, e ndoshta të paligjshëm, që nuk të pajis as me biletë, as me kupon, por me diçka tjetër, me ndjesinë se ky vend po mbahet gjallë vetëm prej ndërgjegjes së një njeriu që rri aty si rojtar i një fëmije të braktisur.

Rrugës përpjetë, kur vila shfaqet më në fund para teje, kupton se madhështia ka mbetur pa zë dhe modesti. Ajo të del përpara si një fantazmë aristokrate e dalë nga korniza e vjetër e ndonjë piktori, një copë Shqipërie që dikur ëndërronte të dukej europiane, por që sot mezi kujton se ka qenë ndonjëherë e tillë.

Brenda viles së rrenuar, tingujt e shërbyesve mbretërorë janë shuar. Tavane të çara, mure që kanë harruar ngjyrën, dritare nga të cilat pyjet e vogla të kacavjerrëseve duken si tapete që natyra i ka thurur për të mbuluar turpin e braktisjes njerëzore. E megjithatë, ka një magji të pashpjegueshme, është ajo magjia e vendeve të harruara, që pavarësisht plagëve, ruajnë dinjitetin.

Ato dysheme druri që lëshojnë zhurmën karakteristike të dekadave, mermeri me damarë të gjelbër mbretëror, shkallët që përpijnë dritën, si të ishin vendosur aty me një llogari astronomike… gjithçka flet.

Diku, në zonën perëndimore të vilës, një godinë pa hyrje e pa dalje qëndron si një alegori e bukur e absurdit shqiptar, muret e saj janë mbyllur me tulla, por natyra ka marrë iniciativën, duke e veshur me bimë kacavjerrëse që bëjnë atë që nuk e bënë dot institucionet, i japin pamjen e dinjitetit që meriton.

Përmes korridoreve të saj, disa aq të mëdhenj sa zëri të jehon si nëpër shpella, gjen ndërthurur romantikën dhe rrezikun. Pellumbat kanë krijuar mbretërinë e tyre, një “oborr të ri” që ka zëvendësuar aristokracinë e dikurshme. Janë rreth 50 ose ndoshta 60, ndoshta më edhe më shumë, por, çuditërisht, ata i japin vilës një atmosferë si të ishte Disney, sikur çdo çast mund të fillojë një skenë filmi ku princeshat i japin jetë një pallati të rrënueshëm.

Në tualetin e Mbretëreshës Geraldinë, pllakat e bardha me lule blu dhe jeshile duken ende të pacënuara, si në një muze ku koha ka marrë leje të mos prekë asgjë.

Ndërsa ngjitesh drejt katit të parë përmes bodrumit, drita e diellit të bie pingul në sy. Qartazi, arkitektët e viteve ’20 e kishin menduar mirë, ajo vilë duhej të ishte tempull drite. Sot është tempull kujtimesh.

Dhe ndërsa del jashtë “Vilës së Zogut”, bashkë me ty del edhe magjia. Ajo mbetet pas, e heshtur dhe e trishtuar, si një mbretëri që pret rikthimin e dinjitetit. Ajo është shëmbëlltyra e lavdisë së rënë dhe e krenarisë që popujt, ndonjëherë nga pakujdesia, ua mohojnë vetes.

Në vend të një konkluzioni:

Vila Mbretërore e Durrësit nuk është thjesht një ndërtesë. Është një kapitull i tërë i historisë shqiptare, një monument që lëngon midis harresës dhe vëmendjes së vonuar. Ajo të përball me një kontrast të dhimbshëm, ndërsa turistët e huaj hyjnë të mahnitur dhe dalin të tronditur nga rrënimi, vendasit rrallë e vizitojnë dhe institucionet e shohin si një barrë, jo si një potencial të pamatë kulturor, ekonomik dhe turistik.

Ky vend nuk meriton thjesht të shpëtohet nga rrënimi. Meriton të rikthehet, si hapësirë muzeale, si qendër kulturore, si pikë identitare. Vila ka potencial të bëhet një magnet i vërtetë për qytetin, një motor i turizmit të Durrësit, një pasuri kombëtare që i rikthehet publikut.

Investimet e dikurshme, ato miliona franga ari të Zogut, nuk mund të humbasin në baltë. Vila ka nevojë për një rilindje, jo thjesht për restaurim, por një qasje të re për mënyrën sesi një monument i tillë mund të kthehet në një eksperiencë magjike për çdo vizitor. Durrësi ka nevojë për të. Historia jonë po ashtu.

Sepse disa vende nuk i rikthen më koha, i rikthen vetëm vullneti.