Në një veprim të pazakontë, presidenti ukrainas mbajti një konferencë për shtyp, duke publikuar në thelb planin-propozimin e ri ukrainas për një armëpushim – fillimisht – por edhe për paqen, në një mandat të dytë. 20 pikat e planit të ri ukrainas përfshijnë angazhime të ndryshme jo vetëm për Ukrainën dhe Rusinë, por edhe për SHBA-në dhe Evropën.

Parametri më i rëndësishëm i këtij propozimi ukrainas, megjithatë, është ndryshimi i rëndësishëm në qëndrimin e Zelensky-t dhe Kievit mbi “pataten e nxehtë” të koncesionit, si dhe menaxhimin e rajoneve lindore që Moska ka pushtuar deri më sot. 

Volodymyr Zelensky u tha gazetarëve se është gati të tërheqë trupat ukrainase nga zonat e rajonit lindor të Donetskut që mbeten nën kontrollin e Kievit dhe t’i kthejë ato në një zonë të çmilitarizuar, si pjesë e një marrëveshjeje të mundshme paqeje me Moskën.

Ky propozim është sinjali më i qartë deri më sot se Zelensky është i gatshëm të bëjë kompromis, pas javësh negociatash me ndërmjetësimin e Shteteve të Bashkuara. Në të njëjtën kohë, megjithatë, ai zbulon thellësinë e dallimeve që ende e ndajnë Ukrainën nga Rusia. Presidenti ukrainas vendosi një kusht të qartë: Rusia duhet të tërheqë forcat e veta nga një zonë e ngjashme në Donetsk. Deri më tani, Kremlini nuk ka treguar gatishmëri për të pranuar asgjë më pak se kontroll të plotë të rajonit.

Zelensky e përshkroi planin si përpjekjen maksimale të Ukrainës për t’i dhënë fund luftës dhe theksoi se topi tani është në fushën e Rusisë. Ai tha se teksti i ri iu paraqit Moskës nga Shtetet e Bashkuara dhe Kievi pret një përgjigje deri të mërkurën në mbrëmje.

Sipas presidentit ukrainas, shumica e pikave “pasqyrojnë kryesisht qëndrimin e përbashkët ukrainas-amerikan”. Megjithatë, Uashingtoni dhe Kievi nuk arritën një marrëveshje për dy çështje kritike dhe të vështira: e ardhmja e territoreve ukrainase në Donetsk dhe kontrolli i një centrali të madh bërthamor nën pushtimin rus. Për çështjen e fundit, Kievi propozoi menaxhimin e përbashkët të centralit me Shtetet e Bashkuara si një zgjidhje kompromisi.

Mbetet e paqartë se si saktësisht lëshimet ukrainase që ende nuk janë miratuar nga Uashingtoni do të transferohen nga zyrtarët amerikanë në Moskë. Sidoqoftë, edhe nëse Shtetet e Bashkuara i pranojnë plotësisht qëndrimet ukrainase, ato ka shumë të ngjarë të refuzohen nga Kremlini .

Pala ruse këmbëngul se qëllimi i saj kryesor është kapja e plotë ushtarake e Donetskut, qoftë në fushën e betejës apo në tryezën e negociatave, dhe ka hedhur poshtë çdo ide për kthimin e centralit bërthamor nën kontrollin e Ukrainës. Kremlini tha se Presidenti Vladimir Putin ishte informuar mbi konsultimet e fundit. “Qëllimi ynë është të formësojmë qëndrimin tonë të ardhshëm dhe të rifillojmë kontaktet së shpejti”, tha të mërkurën zëdhënësi i Kremlinit, Dmitry Peskov.

Zelensky shprehu optimizëm të kujdesshëm se Moska nuk do ta refuzonte hapur propozimin, nga frika se mos zemëronte Presidentin e SHBA-së Donald Trump. Përndryshe, paralajmëroi ai, Kremlini do të përballej me pasoja serioze.

“Ata nuk mund t’i thonë Presidentit Trump: ‘Ne jemi kundër një zgjidhjeje paqësore'”, tha ai.

“Nëse përpiqen të bllokojnë gjithçka, atëherë Presidenti Trump do të duhet të na armatosë rëndë, ndërsa vendos të gjitha sanksionet e mundshme kundër tyre.” “Jemi dukshëm më afër finalizimit të dokumenteve”, shtoi ai, duke iu referuar një marrëveshjeje të mundshme paqeje.

Ndërsa fliste, presidenti ukrainas lexoi nga një dosje që përmbante tekstet e propozimit, si dhe anekse të veçanta mbi garancitë e sigurisë dhe rindërtimin pas luftës. Disa propozime u nënvizuan me të kuqe, kryesisht pikat më të diskutueshme.

Pika kryesore e ngërçit, kontrolli i Donetskut , ka qenë objekt i shumë propozimeve në muajt e fundit. Fillimisht, Rusia propozoi shkëmbimin e territorit që ka pushtuar diku tjetër në Ukrainë me pjesën e Donetskut që nuk e ka pushtuar ende. Ukraina e hodhi poshtë propozimin, duke argumentuar se nuk mund të heqë dorë nga toka që nuk është nën pushtim.

Një plan paqeje i hartuar nga Rusia dhe Shtetet e Bashkuara muajin e kaluar bëri thirrje që forcat ukrainase të tërhiqeshin nga zonat e Donetskut që ata kontrollojnë dhe t’i shndërronin ato në një zonë neutrale të çmilitarizuar. Plani i ri i paraqitur nga Zelensky shkon një hap më tej, duke propozuar që zona të përfshijë jo vetëm zonat që Ukraina do të braktiste, por edhe territoret e mbajtura nga Rusia nga të cilat trupat ruse do të tërhiqeshin.

Zelensky theksoi se çdo tërheqje ukrainase do të duhej të shoqërohej me një lëvizje të barabartë ruse, megjithëse madhësia e saktë e zonës mbetet e paqartë . Në Donetsk, tha ai, zona e çmilitarizuar mund të përfshijë qytetet Kramatorsk dhe Sloviansk, të cilat përbëjnë vijën e fundit kryesore të mbrojtjes së Kievit në rajonin lindor. Një zonë sigurie, nën komandën e forcave ndërkombëtare, do të ndante të dy palët.

Çështja territoriale është ndoshta më e vështira në një marrëveshje paqeje. Ajo prek llogaritjet ushtarake, çështjet humanitare që lidhen me lëvizjen e popullsive dhe, mbi të gjitha, ndjenjën kombëtare. Për këtë arsye, Zelensky tha se krijimi i një zone të çmilitarizuar duhet të miratohet nga ukrainasit përmes një referendumi.

Plani parashikon gjithashtu që zgjedhjet të mbahen sa më shpejt të jetë e mundur pas nënshkrimit të një marrëveshjeje paqeje. Mandati i tij pesëvjeçar duhej të skadonte në maj të vitit të kaluar, por u zgjat sipas ligjit ushtarak të vendosur që nga pushtimi rus në vitin 2022.

Zelensky i përshkroi zonat e mundshme të demilitarizuara si një “zonë e lirë ekonomike”, një term që duket se i pëlqen si logjikës pro-biznes të Trump ashtu edhe kompanive amerikane të interesuara në pasurinë minerale të Ukrainës. Një zonë e ngjashme mund të krijohet rreth termocentralit bërthamor të mbajtur nga Rusia pranë frontit në rajonin jugor të Zaporizhias. Termocentrali nuk ka qenë në funksion që nga viti 2022, por si më i madhi në Evropë, me një kapacitet deri në gjashtë gigavat, ai ka një rëndësi të madhe ekonomike.

Zelensky tha se Shtetet e Bashkuara kishin propozuar kontroll trepalësh dhe ndarje të fitimeve, por Kievi nuk mund të pranonte bashkëpunimin energjetik me Moskën. Propozimi ukrainas parashikon funksionimin e përbashkët të stacionit nga Kievi dhe Uashingtoni, diçka që Rusia nuk ka gjasa ta pranojë.

Pika të tjera të planit prekin drejtpërdrejt interesat financiare amerikane në rindërtimin e Ukrainës. Ai parashikon krijimin e një fondi investimi për të financuar projekte, me pjesëmarrjen e kompanive amerikane, veçanërisht në sektorin e energjisë. Fondi do të tërheqë burime nga burime publike dhe private, me Zelenskyn që thotë se Shtetet e Bashkuara mund të kontribuojnë 100 miliardë dollarë dhe Evropa një shumë të ngjashme. Qëllimi përfundimtar është të mblidhen deri në 800 miliardë dollarë për rindërtim.

Garancitë e sigurisë përfshijnë mbajtjen e ushtrisë ukrainase në një forcë paqeje prej 800,000 burrash me financim perëndimor, anëtarësim në Bashkimin Evropian , mbështetje ushtarake evropiane dhe garanci dypalëshe nga Shtetet e Bashkuara.

Zelensky tha se kontributi evropian do të vijë nga i ashtuquajturi Koalicion i të Gatshmëve, një grup prej rreth 30 vendesh që janë zotuar të forcojnë sigurinë e Ukrainës pas luftës, madje edhe duke vendosur forca në territorin e saj – një mundësi që Kremlini e hedh poshtë kategorikisht.