Pse ekziston viti i brishtë?

Viti 2024 është një vit i brishtë, ndaj kalendari përfshin edhe 29 shkurtin. Por pse ekziston viti i brishtë? Sistemet për matjen e kohës që kanë ekzistuar që nga kohërat e lashta kanë pasur të gjitha pasaktësi. Viti i brishtë u prezantua pikërisht për të korrigjuar këto gabime.

NJË RROTULLIM, NJË VIT. Toka përfundon një rrotullim të plotë rreth Diellit në një kohë që është përafërsisht, por jo saktësisht, e njëjta kohë që duhet për të kryer 365 rrotullime në vetvete: 365 ditë 6 orë.

KALENDARI JULIAN. Në vitin 46 para Krishtit, Kalendari Julian u inaugurua nga Jul Cezari, duke supozuar se çdo vit ishte 365 ditë, duke përfshirë çdo katër vjet një vit prej 366 ditësh, të cilat plotësonin orët e diferencës në krahasim me vitin diellor (i cili siç u përmend zgjat rreth 365 ditë dhe rreth 6 orë).

Emri “i brishtë” vjen nga fakti se romakët e futën këtë ditë shtesë përpara kalendarëve të marsit (24 shkurt) dhe e quajtën “bis sexto kalendas Martias”. Më vonë, kur ditët e muajit filluan të numërohen duke filluar nga e para dhe më pas me numrat pasardhës, dita “bis sexto” e shkurtit u bë data 29.

Megjithatë, dita shtesë nuk i balancoi saktësisht llogaritë me vitin diellor dhe në 1582 Papa Gregori XIII vendosi të kapërcejë ditët nga 4 deri në 15 tetor për të rikthyer ekuinoksin pranveror në 21 mars.

KALENDARI GREGORIAN. Dhe ai prezantoi të ashtuquajturin kalendar Gregorian, ende në fuqi sot, në të cilin vendosi se vitet laike, përveç atyre në shumëfish të 400, nuk ishin më vite të brishtë. 1600 ishte një vit i brishtë, 1700, 1800, 1900 nuk ishte, 2000 ishte një vit i brishtë. Prandaj, vitet e brishtë janë ato të pjesëtueshme me katër, përveç viteve laike të cilat janë vite të brishta vetëm nëse pjesëtohen me 400.

PSE KËTO KAPËRCIME? Korrigjimi gregorian është i nevojshëm sepse për të qenë të saktë dhe astronomët e dinë, pas 365 ditësh, mbeten ende 0,24219 ditë (d.m.th. pak më pak se gjashtë orë) për të kaluar përpara se Toka të kthehet saktësisht në vijën e ekuinoksit. Nëse do të mundeshim, do të duhej të shtonim 0,96876 ditë çdo 4 vjet. Në realitet, ne mbledhim dhe shtojmë 1,0 ditë në një vit të brishtë. Në fakt ne shtojmë një mbikompensim prej pak më shumë se 10 minuta mesatarisht në vit. Të cilat “hiqen” duke anashkaluar në disa raste vitin e brishtë.

Edhe me këto kompensime të mëtejshme, kalendari mbetet i përafërt dhe ne ende akumulojmë disa vonesa apo avancime të vogla. Këto janë gabime shumë të vogla, në rendin e variacioneve natyrore në marrëdhëniet midis periudhës së rrotullimit të Tokës (ditës) dhe periudhës së revolucionit të saj (vitit).

Herë pas here për të riorganizuar kalendarin me lëvizjen e Tokës, Shërbimi Ndërkombëtar i Sistemeve të Rrotullimit të Tokës dhe Referencës vendos të heqë ose të shtojë një sekondë në Kohën Universale të Koordinuar (UTC), siç u bë më 30 qershor 2015, kryesisht për të kompensuar ngadalësimin e rrotullimit të Tokës për shkak të tërheqjes gravitacionale të Hënës.