Të studiosh verën dhe shijen e saj është një mjeshtëri më vete. Dy muaj më parë, në Tiranë, u zgjodh sommelieri më i mirë shqiptar. Ai është Bujar Tukuli. Djali nga Shijaku jeton prej vitesh në Dallas të Teksasit në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Aromën dhe shijen e verës e ka ndjerë qysh në fëmijëri kur gjyshi dhe babai i tij e prodhonin atë.

“Isha vetëm në klasë të parë, uji e dritat na mungonin nganjëherë me ditë dhe në ato mbrëmje të ftohta dimri gjenim “strehim” në aromat e fermentimit dhe distilimit. Babai vinte e tregonte përpunimin: aty kuptova disa mësime të para e themelore si pastërtia përgjatë fermentim të verës apo kokën, zemrën e bishtin e rakisë. Ndoshta aty, nga dora e tij, kam nuhatur për herë të parë rakinë në fazat e ndryshme të saja dhe krijuar atë ndjenjë fisnikërie që shoqëron sot e kësaj dite rakinë cilësore shqiptare’– shprehet Bujari me nostalgji.

Por sigurisht kohët kanë ndryshuar dhe format e prodhimit po ashtu. Sot ai gjendet me mijëra kilometra larg nga Shijaku dhe shëtit në vreshta e kantina moderne.

Tani punon si Drejtor i Përgjithshëm për Monopole, kompani distribucioni për verërat me famë botërore të Napës në shtetin e Teksasit dhe është përfaqësuesi kryesor për 32 kantina.

Vendi ynë është një tokë e bekuar sipas tij, për rritjen e rrushit dhe prodhimin e verës. Kthehet shpesh në Shqipëri dhe ndjek me vëmendje prodhimin e kantinave këtu.

Dëshiron që një ditë të bëhet Master Sommelieri i parë shqiptar në botë dhe të përfaqësojë vendin nëpër konkurse të ndryshëm botëror. Gjithashtu të përfaqësojë verërat shqiptare përtej oqeanit pasi kureshtja kundrejt verërave tona është gjithmonë e më shumë në rritje.

Biseda me të është si shijimi i një vere të mirë. Në këtë intervistë për Dita-n, Bujar Tukuli rrëfen rrugën e tij, nga Shijaku në SHBA, por për të shija e verës ka qenë “bota” më e bukur ku ka udhëtuar.

 -Bujar, urime për çmimin si sommelieri më i mirë shqiptar. Por përpara se të vijmë këtu, na tregoni diçka për veten, ku keni lindur dhe si ka qenë fëmijëria juaj?

Kam lindur në Durrës dhe rritur në Koxhas, Shijak. Fëmijëria në fillimet e viteve ‘90 ka qenë e veçantë jo vetëm për ndryshimet që po kalonim si komb, por edhe për jetesën në mjedisin e kulturën shijakase: jemi të njohur jo vetëm për bujarinë e shpirtin e Shqipërisë së mesme bregdetare, por edhe traditat tona për sa i përket mikpritjes e shërbimit. Shtëpinë e fëmijërisë e kemi të rrethuar me hardhi, fiq, kumbulla, portokalle e qershi të mbjella në vitet 1971 e 1972 afërsisht 600 metra nga lugina Erzenit. Vera ishte plotë gjallëri sepse përveç detit, dhjetë minuta larg, kishim shumë punë me kultivimin e mirëmbajtjen e tokës rreth e qark shtëpisë. Ndihma ime ishte gjithmonë e mirëpritur sidomos nga gjyshërit. Mësuesit e fillores në Shijak mbeten sot e përgjithmonë këshilltarët më të mirë, ndjehem me fat nga mënyra e cilës jam rritur nga babai e nëna.

-Në familjen tuaj a prodhohej verë?

Prodhimi i verës ishte shumë i hershëm në zonën tonë, por edhe vaji i ullirit, e shumë produkte të tjera natyrore. Kultivarët e Shqipërisë së mesme ishin ato që u mbillnin, por një kureshtje duhet të shuhet pasi sipërfaqe e mbjelljes ndryshoi shumë pas shpërbërjes të kooperativës. Në familje kishim gjithmonë verë në tryezën e darkës. Gjithashtu edhe xhaxhallarët që i kishim komshinjtë e parë. Prodhimi i rakisë mbetet shekullor, jo vetëm nga rrushi por edhe nga kumbullat e ftonjtë. Fatkeqësisht nuk kemi pasur bodrum për mirëmbajtjen e verës apo distilatëve dhe shumica u konsumonin përgjatë vitit ose u jepnin si dhuratë familjarëve e miqve.

-Kur janë kontaktet e tuaja të para me shijimin e kësaj pije?

Kujtoj disa herë në tryezë për festa apo kur vinin miq por them se kujtimi më i hershëm ndoshta kur bëja detyrat e shtëpisë në dhomën ku gjyshi e babai fermentonin verën e distilonin bërsinë e rrushit. Isha vetëm në klasë të parë, uji e dritat na mungonin nganjëherë me ditë dhe në ato mbrëmje të ftohta dimri gjenim “strehim” në aromat e fermentimit dhe distilimit. Babai vinte e tregonte përpunimin: aty kuptova disa mësime të para e themelore si pastërtia përgjatë fermentim të verës apo kokën, zemrën e bishtin e rakisë. Ndoshta aty, nga dora e tij, kam nuhatur për herë të parë rakinë në fazat e ndryshme të saja dhe krijuar atë ndjenjë fisnikërie që shoqëron sot e kësaj dite rakinë cilësore shqiptare.

-E kishit menduar ndonjëherë se do të bëheshit një njohës dhe studiues i saj?

Mendoj se kam pasur gjithmonë disa faktorë të ndryshëm gjatë gjithë jetës, por dedikimi filloi kur u caktova sommelier në restorantin “Cafe Cortina” në moshën 19 vjeçare. Lista e verërave përmbante 350 etiketa nga mbarë bota për afërsisht 5000 shishe në bodrum. Një mbrëmje kishim një tavolinë me 16 vetë ku u shërbyen 16 etiketa të kantinës Gaja (degustim vertikal i 4 etiketave prestigji te viteve 80), 2 shishe Haut Brion dhe 4 shishe Port nga 4 vite para 1978-ës. Detyra ime ishte degustimi paraprak i të gjithave dhe shërbimi i tyre. Siç mund ta imagjinoni atë natë kisha një buzëqeshje vjollcë! Aty fillova studimet thellësisht dhe kuptova që degustimi i varieteteve nga mbarë bota ishte një gjë që mund të bëja për gjithë jetën. Pastaj, një vreshtari ka një bukuri tërheqëse nga çfarëdolloj vendi të botës që pasqyron jetesën e njerëzve që merren me të. Sa më shumë të dish, aq më e mirë dhe e bukur bëhet pasi pasurohet nga historia e saj.

– Ku jetoni aktualisht dhe pse keni zgjedhur këtë vend për të jetuar?

Jetoj në Dallas, Teksas, SHBA. Ritmi i jetesës nuk është shumë i lartë dhe qyteti ka një pozicion qendror për sa i përket kontinentin amerikan. Kam disa kantina afër që vizitoj shpesh, edhe pse nuk është e njëjta si “the Northwest” (veriperëndimi ku shtetet e Kalifornisë, Oregonit dhe Uashingtonit prodhojnë mbi 90 për qind të verës kombëtare). Pra këtu, mbi të gjitha më pëlqejnë teksanët, thjeshtësia e lëvizjes interkontinentale dhe cilësia e jetesës. Pikësynimi kryesor është që të kaloj disa muaj gjatë vitit në Shqipëri e disa këtu.

-Po më konkretisht, me çfarë merreni, si është një ditë pune për ty ?

Aktualisht kam disa punë e projekte në të njëjtën kohë. Punoj si Drejtor i Përgjithshëm për Monopole, kompani distribucioni për verërat me famë botërore të Napës në shtetin e Teksasit. Jam përfaqësuesi kryesor për 32 kantina. Gjithashtu, bashkëpunoj me 3 sommelierë në 3 restorante ku mirëmbajmë verërat e secilit. Në finalizim një projekt importi që do ketë përqendrimin për verërat shqiptare. Tani për tani jam duke studiuar për diplomën e Master Sommelier, që është ndër më prestigjiozet në botë për sa i përket sommelierisë.

-Ju pëlqen puna që bëni?

Jashtëzakonisht, pasi çdo ditë është ndryshe nga tjerat. Bota e verës është pafund dhe gjithmonë kur mendohet se dihet më shumë kupton se është thjesht një copëz e një peizazhi më të madh. Është një udhëtim i përditshëm që të çon rreth e qark botës me anë të shijes, imagjinatës por edhe kohës pasi historia ka shumë rëndësi për të kuptuar si ka ndryshuar shija e verës ndër shekuj dhe si parashikohet do të ndryshojë.

– Ndërkohë dy muaj më parë keni marr pjesë në një konkurs në Shqipëri, na trego pak për këtë pjesëmarrje dhe si ishte gara?

Organizimi nga ana e OSHS-së (Organizata Shqiptare e Sommelierisë) ishte shembullor dhe vështirësia e konkurrimit ishte në rritje dhe parashikoj do jetë akoma më e vështirë në vitet e ardhshme. Si sommelier shqiptar them se është nderi më i madh të jesh pjesëmarrës i një gare të tillë ku konkurrentët janë shqiptarët më të talentuar në fushën e enologjisë, shërbimit dhe biznesit të verës dhe çfarëdolloj kërkese që ka tryeza apo tradita shqiptare e jo vetëm. Përveç njohurisë themelore që duhet për provën më shkrim, duhet degustimi korrekt i verave, përshkrimi i tyre dhe prejardhja, duke theksuar vitin e prodhimit dhe varietetin e rrushit. Gjithashtu degustimi i distilateve dhe kafesë ndër të tjerat. Gara e shërbimit është shumë e rëndësishme pasi bashkon shumë aspekte qe mësohen teorikisht dhe nxjerr në dritë personin që është pas teorisë. Edhe pse më doli mbarë mua, mësimet e marra nga sommelierët (sidomos nga Ersoli Caco dhe Irdi Lushi, 2 finalistët bashkë me mua), dhe gjithë pjesëmarrësit që organizuan më kanë përmirësuar jashtëzakonisht.

-Sot jeni sommelieri më i mirë shqiptar, si ndiheni për këtë fakt?

Shumë vite pune brenda dhe jashtë vendit të shoqëruara më shumë netë pa gjumë duke studiuar e bënë të mundur. Nder i jashtëzakonshëm, dhe shpresoj të krijoi imazhin e një sommelieri më të mirë në të ardhmen. Traditat tona janë mijëvjeçare, por në një botë të globalizuar si në vitet e fundit do jetë akoma më e vështirë të gjesh njerëz të lidhur më traditat e tokën tonë. Sommelieri shqiptar duhet të jetë figurë shumë e rëndësishme në shkallë botërore pasi duhet të pasqyroi më anë të shërbimit traditat,ushqimin, pijet tona si ndër më origjinalet në botë.

-Bujar, ju vetë çfarë raporti keni me verën? A është ajo pjesë e pandashme e tavolinës tuaj?

Raport të dyfishtë karakterizuar nga kuptimi i saj dhe kënaqësia e pirjes. Të kuptosh verën do të thotë të kërkosh përgjigje për ndjenjat e shëndetin duke bashkangjitur cilësitë e saj me ndjenjat e tua. Për shembull: kur në një ditë me shi dimri dëshira është verë e kuqe me trup të larmishëm dhe duhet ta shoqërosh me peshk të pjekur në skarë, rregullat që thonë peshk më verë të bardhë “mund të thyhen”. Së pari shoqërimi mund të bëhet me një verë që mund të ketë masë në ngjyrë (e errët), të jetë e butë në shije ( vera nuk thartëson apo thartëson gojën) me aciditetin që mund ta ketë vera ose finalizimi i salcës në pjatë. Çdo gjë varet nga ndjenjat e shija që mund të ndryshojnë më kohën. Them se përveç tavolinës, e gjej në punë gjithmonë, kur dal me miq e shokë por edhe kur jam në udhëtim.

-Dhe meqë jemi në këtë bisedë, do të pyesim, se sipas teje, kur dhe si ta kuptojmë që një verë është e mirë?

Duke dal nga zona e komfortit që i krijojmë vetës shijohen shumë verëra që zakonisht nuk mendojmë se mund t’i pëlqejmë. Verërat duhet të shijohen pa paragjykim, por edhe me qartësi sidomos nga shqisat e gojës. Duke nuhatur aromat zakonisht humbet me lehtësi sepse dikush mund të perceptoi veti të frutave dikush tjetër më shumë ato të luleve, por shija është e njëlloj për të gjithë. Prandaj është e rëndësishme që shijimi i parë të bëhet me gojë të pastër ku aromat e para t’i kuptojmë pas shijes. Aromat japin shumë karakteristika të nevojshme për të kuptuar më me thellësi, dhe mjeshtëria e një sommelieri të mirë shihen nga përshkrimi i aromave dhe lidhja e tyre me shijshmërinë dhe pamjen e verës. Si përfundim, për t’ju shmangur paragjykimeve duhet kuptuar prejardhja e saktë e vreshtave dhe disa mënyra që janë themelore për enologun. Sa më shumë të eksperimentohet me vera të ndryshme aq më shumë mësohet se cilat parapëlqejmë në atë çast.

-Kur nuk duhet ta pimë një verë, si ta kuptojmë?

Në radhë të parë duhet kuptuar prejardhja e vreshtave, varieteti i rrushit dhe viti. Duhet të kuptojmë se çfarë na tërheq dhe e kundërta nga nuhatja dhe shija e saj. Si mund ta shoqërojmë me ushqimin e përditshëm apo thjesht raste kur dëshirojmë ta kalojmë kohën në shoqëri. Vera i ka gjitha vetitë, siç dëshmojnë shekujt, të jetë pjesë e një jete ditore të shëndetshme.

-Sipas jush, cila është verë më e mirë; e bardha apo e kuqja?

Kur isha i ri më pëlqente më shumë e kuqja, tani më pëlqen cilësia dhe kuptimi I prejardhjes së verës. Shumëllojshmëria e verërave është marramendëse dhe pastaj kur ato shijohen në një vend të veçantë krijohen çaste të paharrueshme në jetë. Për shembull “Kallmeti” është i mirë kudo, por ndjenjat kur shijohet nën majat malore ku ndodhet Shën Eufemia është ndjesi që nuk harrohet. Shqiptarëve i këshilloj të vizitojnë kantina të ndryshme pasi verërat e mirëmbajtura në kantinë nuk vuajnë nga udhëtimi nganjëherë i gjatë.

-Shumë thonë që, një gotë në vakt është e këshillueshme ta pish, jeni dhe ju dakord me këtë fakt?

Po, vera është një ndër pijet më të kontrolluara në treg dhe ka shumë veti të dobishme në qoftë se pihet nga pak, ndër këto vetitë e verës si anti-oksidant që favorizojnë uljen e sëmundjeve të ndryshme dhe jetëgjatësinë. Me gjithë atë mbetet një pije alkoolike prandaj kur pihet 1 apo 2 gota në tryezë duhet pirë ngadalë pasi trupi nuk duhet ta thithi shpejt. Me këtë rast gëzojmë edhe më tepër kënaqësitë që na ofron sofra me familjarë e miq.

-Vini shpesh në Shqipëri dhe a i njihni kantinat këtu?

Në Shqipëri vij të paktën 2-3 herë në vit dhe zakonisht vizitoj kantinat në çdo rast. Mendoj se do shumëfishohen në dhjetëvjeçarin e ardhshëm pasi kërkesa dhe cilësia do të rriten. Një gjë shumë e rëndësishme është fakti që kemi kultivim në mbar vendin.

-A prodhon Shqipëria verë të mirë?

Puna që bëhet sidomos në kantinat familjare është më të vërtetë për t’u admiruar në botë. Shqipëria ka një avantazh natyror të jashtëzakonshëm pasi dielli, deti dhe relievi tokësor përbëjnë kushtet optimale për kultivimin e hardhisë. Përveç tyre kemi varietetet tona që nuk gjendën në asnjë vend tjetër. Jo vetëm që bëjmë verë shumë të mirë por me ndihmën që vjen nga zhvillimi I kohëve të fundit do kemi mundësi të krijojmë librari verërash që në të ardhmen do shfaqin Shqipërinë si një vend destinacion për dashamirësit e verës.

-Cila është vera jote e preferuar, shqiptare apo e huaj?

Verërat tona kanë gjithmonë një vend të veçantë. Cilësia është gjithmonë në rritje dhe shumë vëmendje duhet t’i jepet verërave që vijnë nga vreshtarit e vetme dhe që bëhen në kantinë. Mendoj se këto do jenë kantinat që do japin pasqyrimin më të përpiktë të tokës në atë gotë vere. Ndryshmëria që kemi nga varietetet e rrushit, mesoklimat që kushtëzohen nga ndikimet e maleve, detit apo luginave lumore duke u bashkangjitur me lidhjen që ne shqiptarët kemi me tokën do na japin gjithmonë e më shumë kënaqësi në të ardhmen dhe do na shfaqin gjithmonë e më tepër nëpër botë.

-Bujar, cilat janë planet e tuaja për të ardhmen? Po në raport me Shqipërinë?

Pikësynimi është të bëhem Master Sommelieri i parë shqiptar në botë dhe që të përfaqësoj Shqipërinë nëpër konkurse të ndryshëm botëror. Gjithashtu të përfaqësoj verërat shqiptare përtej oqeanit pasi kureshtja kundrejt verave tona është gjithmonë e më shumë në rritje.

-Cila është thënia më e bukur që ke dëgjuar apo mësuar për verën?

“ Kur vera gjallëron zemrën, miqësia rrethon sofrën”

“ Vera është një ndjenjë e pezulluar në kohë”

“O më pi me venë o më ço ku kam kenë”

Bujar Tukuli, djali nga Shijaku, mjeshtri i verës në Shqipëri