Kruja gjendet 32 km në veri të Tiranës. Qyteti ndodhet në një lartësi prej 560 metrash mbi nivelin e detit, i pozicionuar në një shpat mali prej të cilit vizitorët kanë mundësinë të shikojnë një pamje mjaft të bukur drejt perëndimit në detin Adriatik.
Emri i qytetit vjen nga fjala “Krue-Burim uji’’ prandaj ka marrë dhe vetë emrin Krujë.
Gërmimet arkeologjike dëshmojnë se ka qenë një vendbanim ilir që në shek e III-të para erës sonë. Fshati Zgërdhesh, që ndodhet 4 km larg Krujës mendohet të ketë qenë Albanpolisi. Përmendet për herë të parë në një dokument të vitit 879 si qendër peshkopate.
Vite më vonë turqit osmanë e pushtuan dy herë; në 1396 dhe në 1415.
Pas daljes në skenën e historisë së heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastriotit dhe rikthimit të tij nga Turqia më 1443, Kruja u shndërrua në simbol të rezistencës popullore kundër rrezikut nga perandoria Osmane. Ishte koha kur qyteti i Krujës u bë i njohur në të gjithë Europën.
PAZARI I VJETËR
Sipas dokumentave, ky pazar është ndërtuar rreth 400 vjet më parë dhe në të kishte 150 dyqane që nisnin nga hyrja e kalasë së sotme e deri tek hani i Picorrit, aty ku është vendosur Bashkia e sotme e qytetit të Krujës.
Rrugës për në kala ndodhet pazari i vjetër mesjetar i Krujës. Veçoria e tij kryesore janë rruga me kalldrëm dhe dyqanet e ndërtuara me dru. Këtu turistët mund të gjejnë mjaft objekte dhe suvenire siç janë punimet artizanale të filigramit, alabastrës, argjendit, bakrit, punimet e drurit, qilimat, antikuaret etj.
Pazari i Krujës më 1961 u mor nën kujdesin e qeverisë, kurse më 1966 u krye ndërhyrja e parë serioze për rikonstruksionin e tij. Dyqanet e tregtarëve dhe të mjeshtërve ishin përdhese, një katëshe, me përjashtim të Derexhik ku ka edhe ndërtesa dy katëshe. Ky pazar karakteristik, më 1963, për vlerat e tij historike dhe arkitektonike u shpall ansambël muze.
KALAJA
Madhështore ngrihet në këtë qytet kalaja vigane e cila në shekuj i ka rezistuar pushtuesve barbarë.
Ajo është vendosur mbi një kodër shkëmbore e rrethuar pothuajse nga të gjitha anët me shkëmbinj që përbëjnë në vetvete një fortesë natyrore.
Kalaja e Krujës u ndërtua gjatë shekujve V dhe VI dhe ka formë eliptike me sipërfaqe prej 2.25 hektarësh. Muret rrethuese janë të përforcuara nga nëntë kulla, të cilat shërbenin për vëzhgim dhe sinjalizim gjatë periudhave të luftrave. Brenda mureve të kalasë gjenden ende disa shtëpi të banuara. Në kala ndodhet edhe Muzeu Etnografik.
Muzeu Etnografik,siç e quajmë sot, ka qenë një shtëpi e ndërtuar më 1764 nga familja Toptani, që përfaqësonte një familje të pasur në atë kohë. Ajo është e përbërë nga dy kate, kati i parë përdorej për ekonomi të ndryshme familjare si: prodhimi i vajit të ullirit, i qelqeve dhe veshjeve, mbajtja e bagëtive të imta dhe punimi i qeramikës, mbajtja e mjeteve që shërbenin për punimin e tokës dhe për realizimin e punëve që sipër përmendëm etj.
Nëpërmjet disa shkallëve hipim në katin e dytë ku na paraqiten disa dyer. Majtas kemi dhomën e grave, kur vinin miq pastaj vazhdojmë me kuzhinën ku ndodhet oxhaku si dhe enë të vjetra. Dalim dhe drejtohemi për në dhomën e burrave ku ndodhet një oxhak, armë lufte si dhe vendi ku uleshin burrat me rradhë deri tek kryefamiljari.
Dy shkallë më lart ndodhet banjoja pjesa e brendshme e së cilës është e bërë me të bardhë veze që të depërtojë avullin. Aty ndodhet vaska dhe pjesët e tjera përbërëse si enë të ndryshme.
Pasi dalim nga banjoja ecim djathtas në një tjetër dhomë ku as këtu oxhaku nuk mungon si në dhomat e tjera me shilte dhe pak më lart vendi ku qëndronin fëmijët.
Këtë eksperiencë e mbyllim me dhomën ku mbahen veshjet karakteristike shqiptare të veriut të Kosovës dhe të Shqipërisë së mesme.
BANJOT TURKE
Në muzeun etnografik të Krujës ndodhet e vetmja Banjo Turke e ndërtuar dhe e ruajtur qysh nga kohët e shkuara. E ndodhur në pronën e Kapllan pashë Toptanit, familje e njohur dhe e pasur krutane, banjo turke është një ndër reliket më të hershme të muzeut.
Në Kala ndodhet dhe muzeumi i Gjergj Kastrioti Skënderbeut që i dedikohet luftrave të tij 25 vjeçare me qëllim mbrojtjen e Shqipërisë nga pushtimi osman dhe të dyja këto elemente e kanë bërë Krujën një ndër qytetet më të vizituara në vend. Në vitin 1982 pas një pune disa vjeçare u inagurua muzeu dhe u shpallën monumente kulture shtatë shtëpi karakteristike krutane, të cilat u morën në mbrojtje të shtetit. Në muze ndodhen mjaft dokumente dhe elemente arkitektonike që i japin atij një atmosferë të veçantë dhe pse mungon përkrenarja origjinale e heroit tonë kombëtar, e cila gjendet në muzeun e Vjenës.
Kështjella e Krujës u shkatërrua si pasojë e tërmetit të rënë në vitin 1617e më pas këto shkatërrime u pasuan nga të tjera të bëra prej osmanëve më 1832. Me gjithë konstruksionet e bëra në shekullin e 19-të kështjella s’mundi të mbijetojë.
